Nowa Karta Pracowników Służby Zdrowia. Przypisy

PRZYPISY

 

SŁOWO WSTĘPNE:

¹ Św. Jan Paweł II, List apostolski «motu proprio» Dolentium hominum usta­nawiający Papieską Komisję ds. Duszpasterstwa Służby Zdrowia (11 lutego 1985), nr 1: AAS 77 (1985), s. 457.

² Św. Jan Paweł II, List apostolski «motu proprio» Dolentium hominum usta­nawiający Papieską Komisję ds. Duszpasterstwa Służby Zdrowia (11 lutego 1985), nr 1: AAS 77 (1985), s. 457.

³ Św. Jan Paweł II, List apostolski «motu proprio» Dolentium hominum usta­nawiający Papieską Komisję ds. Duszpasterstwa Służby Zdrowia (11 lutego 1985), nr 3: AAS 77 (1985), s. 458.

⁴ Św. Jan Paweł II, List apostolski «motu proprio» Dolentium hominum usta­nawiający Papieską Komisję ds. Duszpasterstwa Służby Zdrowia (11 lutego 1985), nr 3: AAS 77 (1985), s. 458.

---

TREŚĆ DOKUMENTU:

¹ Św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae o wartości i nie­naruszalności życia ludzkiego (25 marca 1995), nr 89: AAS 87 (1995), s. 502.

² Por. Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae dotycząca niektórych problemów bioetycznych (8 września 2008), nr 5: AAS 100 (2008), s. 861.

³ Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae, nr 7: AAS 100 (2008), s. 863.

⁴ Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae, nr 8: AAS 100 (2008), s. 863.

⁵ Por. św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 89: AAS 87 (1995), s. 502.

⁶ Por. Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae, nr 2: AAS 100 (2008), s. 859.

⁷ Św. Jan Paweł II, Motu proprio Dolentium hominum: AAS 77 (1985), s. 458.

⁸ Por. św. Jan Paweł II, List apostolski Salvifici doloris o chrześcijańskim sensie ludzkiego cierpienia (11 lutego 1984), nr 29: AAS 76 (1984), s. 244-246. „W wykonywaniu waszego zawodu macie zawsze do czynienia z osobą ludzką, która powierza w wasze ręce swoje ciało, ufając waszej kompetencji, tak samo jak waszej gorliwości i trosce. Stykacie się z tajemniczą i wielką rzeczywistością życia istoty ludzkiej, z jej cierpieniem i z jej nadzieją” (św. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników Kongresu Chirurgii, nr 2 (19 lutego 1987), w: Insegnamenti X/l (1987), s. 374.

⁹ Por. Benedykt XVI, Encyklika Spe salvi o nadziei chrześcijańskiej (30 listopada 2007), nr 39: AAS 99 (2007), s. 1017.

¹⁰ „… byłoby czymś złudnym domagać się neutralności moralnej badań naukowych i ich zastosowań; z drugiej zaś strony nie można wyprowadzać kryteriów postępowania z prostej skuteczności technicznej, z pożyteczności, jaką mogą przynieść jednym ze szkodą innych, lub - co gorsze - z panujących ideologii. Wiedza i technika domagają się zatem, dla swojego istotnego znaczenia, bezwarunkowego szacunku dla podstawowych kryteriów moralności, to znaczy, że wiedza i technika powinny służyć osobie ludzkiej, jej niezbywalnym prawom oraz jej prawdziwemu i integralnemu dobru, zgodnie z zamysłem i wolą Bożą” (Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Donum vitae o szacunku dla rodzącego się życia ludzkiego i o godności jego przekazywania [22 lutego 1987], nr 2: AAS 80 (1988), s. 73; por. KKK, nr 2294).

¹¹ „Zjawiskiem szczególnie ważnym jest ożywienie refleksji etycznej wokół życia: powstanie i coraz szerszy rozwój bioetyki sprzyja refleksji i dialogowi - między wierzącymi i niewierzącymi, a także między wyznawcami różnych religii -o podstawowych problemach etycznych związanych z ludzkim życiem” (Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 27: AAS 87 (1995), s. 432).

¹² Por. Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae, nr 3: AAS 100 (2008), s. 860.

¹³ Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae, nr 10: AAS 100 (2008), s. 864.

¹⁴ Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae, nr 10: AAS 100 (2008), s. 865.

¹⁵ „Rozwój nauki i techniki bowiem, choć stanowi wspaniałe świadectwo inteligencji i wytrwałości człowieka, nie odpowiada jeszcze na ostateczne pytania religijne ludzkości, ale raczej jest dla niej bodźcem, by podjąć najboleśniejsze i rozstrzygające zmagania, które toczą się w sercu i sumieniu” (św. Jan Paweł II, Encyklika Veritatis splendor o niektórych podstawowych problemach nauczania moralnego Kościoła [6 sierpnia 1993], nr 1: AAS 85 (1993), s. 1134).

¹⁶ „Pole działania jest bardzo rozległe: od edukacji medycznej po promocję wyczucia większego stopnia u odpowiedzialnych za publiczne sprawy; od bezpośredniego zaangażowania we własnym środowisku pracy po rozmaite formy współdziałania - lokalnego, państwowego, międzynarodowego, które to formy mogą realizować się dzięki istnieniu wielu organizacji i stowarzyszeń, zawierających w swych celach statutowych, bezpośrednie lub pośrednie odwołanie się do konieczności coraz pełniejszego nadawania medycynie jej ludzkiego wymiaru” (św. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników konferencji zorganizowanej przez Papieską Komisję ds. Duszpasterstwa Służby Zdrowia [12 listopada 1987], nr 6, AAS 80 (1988), s. 645.

¹⁷ Por. Benedykt XVI, Encyklika Caritas in veritate o integralnym rozwoju ludzkim w miłości i prawdzie (29 czerwca 2009), nr 38-39: AAS 101 (2009), s. 673-674.

¹⁸ Św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 27: AAS 97 (1995), s. 431.

¹⁹ „Wasz zawód odpowiada na powołanie, jakie angażuje was we wzniosłą misję służby człowiekowi na szerokim, złożonym i tajemniczym polu cierpienia” (św. Jan Paweł II, Przemówienie do Stowarzyszenia Włoskich Lekarzy Katolickich (4 marca 1989), nr 2, w: Insegnamenti, t. XII/1 (1989), s. 481.

²⁰ „Najbardziej osobista relacja dialogu i ufności, jaka ustala się między wami i pacjentem, wymaga od was bogatego człowieczeństwa, które - u chrześcijanina - przekształca się w bogactwo miłości chrześcijańskiej. To właśnie moc Boża ubogaca każde wasze działanie i nadaje waszym gestom, także temu najprostszemu, moc aktu wypełnianego przez was w wewnętrznej komunii z Chrystusem” (św. Jan Paweł II, Przemówienie do dentystów włoskich (14 grudnia 1984), nr 4, w: Insegnamenti, t. VII/2 (1984), s. 1594.

²¹ Jezus, ewangelizator w najwyższym stopniu i uosobienie Ewangelii, utożsamia się zwłaszcza z najmniejszymi (por. Mt 25,40). Przypomina to nam, że my wszyscy, chrześcijanie, jesteśmy powołani do troski o najsłabszych mieszkańców ziemi. Ale w obowiązującym dziś modelu «sukcesu» i «prywatności» zdaje się nie mieć sensu inwestowanie, by pozostający w tyle, słabi lub mniej uzdolnieni mogli znaleźć sobie drogę w życiu” (Papież Franciszek, Adhortacja apostolska Evangelii gaudium o głoszeniu Ewangelii we współczesnym świecie [24 listopada 2013], nr 209: AAS 105 (2013), s. 1107.

²² Por. św. Jan Paweł II, List apostolski Salvifici doloris, nr 28-30: AAS 76 (1984), s. 242-246. „Kościół, idąc za przykładem Jezusa, «dobrego Samarytanina» (por. Łk 10, 29-37), i z Niego czerpiąc swoją moc, stał zawsze w pierwszej linii na wszystkich tych frontach działalności charytatywnej: wiele jego synów i córek, zwłaszcza zakonnice i zakonnicy, przyjmując dawne, ale zawsze aktualne formy działania, poświęciło i nadal poświęca życie Bogu, oddaje je z miłości bliźnim najsłabszym i najbardziej potrzebującym” (św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 27: AAS 87 (1995), s. 431).

²³ Św. Jan Paweł II, Motu proprio Dolentium hominum, nr 1: AAS 77 (1985), s. 457. „Społeczeństwo jest prawdziwie otwarte na życie, kiedy uznaje, że jest ono cenne również w wieku starszym, w sytuacji niepełnosprawności, w poważnej chorobie, a nawet wtedy, gdy gaśnie; kiedy poucza, że powołanie do realizacji człowieka nie wyklucza cierpienia, co więcej, uczy postrzegania osoby chorej i cierpiącej jako daru dla całej wspólnoty, obecności, która odwołuje się do solidarności i odpowiedzialności. To jest właśnie Ewangelia życia, którą winniście szerzyć, wykorzystując waszą kompetencję naukową i zawodową oraz wspierani przez łaskę” (Papież Franciszek, Przesłanie do uczestników zgromadzenia ogólnego Papieskiej Akademii „Pro Vita” z okazji 20. rocznicy jej utworzenia [19 lutego 2014]: AAS 106 (2014), s. 192).

²⁴ „Wasza obecność obok chorego łączy się z obecnością wielu - kapłanów, zakonników i świeckich - którzy są zaangażowani w duszpasterstwo chorych. Niemało aspektów tego duszpasterstwa spotyka się z problemami i zadaniami służby życiu spełnianymi przez medycynę. Zachodzi więc potrzeba oddziaływania pomiędzy wypełnianiem zawodu lekarskiego i działalnością duszpasterską, ponieważ ich wspólnym przedmiotem jest człowiek, uznany w swojej godności dziecka Bożego, brata, który tak jak my, znajduje się w potrzebie, potrzebuje pomocy i umocnienia” (św. Jan Paweł II, Przemówienie do Światowego Kongresu Lekarzy Katolickich, nr 6 (3 października 1982), w: Insegnamenti, t. V/3 (1982), s. 676).

²⁵ Św. Jan Paweł II, Adhortacja Apostolska Christifideles laici o powołaniu i misji świeckich w Kościele i w świecie (30 grudnia 1988), nr 53: AAS 81 (1989), s. 500.

²⁶ Św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 34: AAS 87 (1995), s. 438-439.

²⁷ Por. Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae, nr 6: AAS 100 (2008), s. 862.

²⁸ Św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 43: AAS 87 (1995), s. 448.

²⁹ Św. Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Familiaris consortio o zadaniach rodziny chrześcijańskiej w świecie współczesnym (22 listopada 1981), nr 28: AAS 74 (1982), s. 114. Por. Tenże, List do rodzin Gratissimam sane (2 lutego 1994), nr 9: AAS 86 (1994), s. 878.

³⁰ Sobór Watykański II, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, nr 50. Por. Bł. Paweł VI, Encyklika o zasadach moralnych w dziedzinie przekazywania ludzkiego życia Humanae vitae (25 lipca 1968), nr 9: AAS 60 (1968), s. 487.

³¹ Św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 43: AAS 87 (1995), s. 448.

³² Bł. Paweł VI, Encyklika Humanae vitae, nr 10: AAS 60 (1968), s. 487.

³³ Sobór Watykański II, Konstytucja duszpasterska Gaudium et spes, nr 51.

³⁴ Bł. Paweł VI, Encyklika Humanae vitae, nr 12: AAS 60 (1968), s. 488-489.

³⁵ „Stosunek małżeński z najgłębszej swojej istoty, łącząc najściślejszą więzią męża i żonę, jednocześnie czyni ich zdolnymi do zrodzenia nowego życia, zgodnie z prawami zawartymi w samej naturze mężczyzny i kobiety” (Bł. Paweł VI, Encyklika Humanae vitae, nr 12: AAS 60 (1968), s. 488-489).

³⁶ Por. Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Donum vitae, nr II, B, 4b: AAS 80 (1988), s. 91.

³⁷ Bł. Paweł VI, Encyklika Humanae vitae, nr 12: AAS 60 (1968), s. 488; por. św. Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Familiaris consortio, nr 32: AAS 74 (1982), s. 118. „Dlatego «człowiek, który chce zrozumieć siebie do końca - nie wedle jakichś tylko doraźnych, częściowych, czasem powierzchownych, a nawet pozornych kryteriów i miar swojej własnej istoty - musi ze swoim niepokojem, niepewnością, a także słabością i grzesznością, ze swoim życiem i śmiercią, przybliżyć się do Chrystusa»” (św. Jan Paweł II, Encyklika Veritatis splendor, nr 8: AAS 85 (1993), s. 1139).

³⁸ Bł. Paweł VI, Encyklika Humanae vitae, nr 10: AAS 60 (1968), s. 487.

³⁹ Bł. Paweł VI, Encyklika Humanae vitae, nr 14: AAS 60 (1968), s. 490.

⁴⁰ Św. Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Familiaris consortio, nr 32: AAS 32 (1982), s. 119.

⁴¹ „Właśnie taki szacunek uprawnia, w duchu służby odpowiedzialnemu rodzicielstwu, do stosowania naturalnych metod regulacji płodności: są one coraz bardziej precyzyjne z naukowego punktu widzenia i stwarzają konkretne możliwości podejmowania decyzji zgodnych z wartościami moralnymi” (św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 97: AAS 87 (1995), s. 512.

⁴² Bł. Paweł VI, Encyklika Humanae vitae, nr 13: AAS 60 (1968), s. 489.

⁴³ Św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 23: AAS 87 (1995), s. 427.

⁴⁴ Św. Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Familiaris consortio, nr 32: AAS 32 (1982), s. 119.

⁴⁵ W rzeczywistości bowiem techniki „naturalne”, których celem jest uniemożliwienie poczęcia poprzez niekompletny akt płciowy, są antykoncepcyjne.

⁴⁶ Św. Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Familiaris consortio, nr 32: AAS 74 (1982), s. 120.

⁴⁷ Św. Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Familiaris consortio, nr 32: AAS 74 (1982), s. 120.

⁴⁸ Św. Jan Paweł II, Adhortacja Apostolska Familiaris consortio, nr 32: AAS 74 (1982), s. 120.

⁴⁹ Św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 13: AAS 87 (1995), s. 414.

⁵⁰ Św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 13: AAS 87 (1995), s. 415.

⁵¹ Por. Św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 16-17: AAS 87 (1995), s. 418-419.

⁵² Doktryna Kościoła odnośnie do różnych form sterylizacji została w sposób syntetyczny potwierdzona w następujących słowach: „Każda sterylizacja, która sama z siebie, czyli ze swej natury i ze względu na uwarunkowanie zmierza bezpośrednio tylko do tego, by przekreślić możliwość prokreacji, powinna być uznana za sterylizację bezpośrednią, zgodnie z ujęciem zawartym w nauczaniu papieskim, a zwłaszcza w nauczaniu Piusa XII. Zgodnie z nauczaniem Kościoła, jest więc zakazana w sposób absolutny sterylizacja bezpośrednia, bez względu na jakąkolwiek słuszną subiektywną intencję działających, mającą na uwadze zdrowie lub uniknięcie zła, czy to fizycznego czy psychicznego, jakie należałoby przewidywać lub jakiego należałoby się obawiać na skutek ciąży. Ponadto o wiele bardziej jest zakazana sterylizacja obejmująca samą możliwość rodzenia niż sterylizacja poszczególnych aktów, ponieważ ta pierwsza powoduje prawie zawsze nieodwracalny stan bezpłodności osoby. Nie można powoływać się na żadne zarządzenie władzy publicznej, która, mając na uwadze konieczne dobra, chciałaby narzucić sterylizację bezpośrednią. Stanowiłoby to naruszenie godności i nietykalności osoby ludzkiej. Podobnie nie wolno powoływać się na zasadę całościowości, usprawiedliwiającą usunięcie niektórych organów, mając na uwadze większe dobro osoby. Bezpłodność zamierzona sama przez się nie zmierza do właściwie pojętego integralnego dobra osoby «z zachowaniem porządku rzeczy i dóbr», z chwilą, gdy szkodzi jej dobru etycznemu, które jest największe, ponieważ w sposób zamierzony pozbawia elementu istotnego przewidzianą i dobrowolnie wybraną aktywność seksualną” (Kongregacja Nauki Wiary, Quaecumque sterilizatio. Odpowiedź na pytania Konferencji Episkopatu Ameryki Północnej dotyczące sterylizacji w szpitalach katolickich, nr 1: AAS 68 (1976), s. 738-740.

⁵³ Bł. Paweł VI, Encyklika Humanae vitae, nr 14: AAS 60 (1968), s. 490.

⁵⁴ Bł. Paweł VI, Encyklika Humanae vitae, n. 17: AAS 60 (1968), s. 493-494.

⁵⁵ Por. Bł. Paweł VI, Encyklika Humanae vitae, nr 17: AAS 60 (1968), s. 493-494.

⁵⁶ Por. św. Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Familiaris consortio, nr 33: AAS 74 (1982), s. 120-123.

⁵⁷ Św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 88: AAS 87 (1995), s. 500-501.

⁵⁸ Św. Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Familiaris consortio, nr 35: AAS 74 (1982), s. 125.

⁵⁹ Św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 14: AAS 87 (1995), s. 416.

⁶⁰ Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae, nr 12: AAS 100 (2008), s. 865.

⁶¹ Pius XII, Przemówienie do uczestniczek Kongresu Katolickiej Unii Położnych Włoskich (29 października 1951): AAS 43 (1951), s. 850.

⁶² Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Donum vitae, nr II, B, 7: AAS 80 (1998), s. 96.

⁶³ Por. Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae, nr 13: ASS 100 (2008), s. 866. Do takich przypadków zalicza się na przykład leczenie hormonalne niepłodności o etiologii gonadalnej, chirurgiczne leczenie endometrioz, odblokowanie jajowodów albo mikrochirurgiczna odbudowa ich drożności.

⁶⁴ Por. Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae, nr 12: AAS 100 (2008), s. 866.

⁶⁵ „FIVET homologiczny dokonuje się poza ciałem małżonków za pośrednictwem działania osób trzecich, których kompetencja i działanie sprawia powodzenie zabiegu. FIVET powierza więc życie i tożsamość embrionów w ręce władzy lekarzy i biologów oraz ustala panowanie nad pochodzeniem i przeznaczeniem osoby ludzkiej” (Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Donum vitae, nr II, B, 5: AAS 80 (1988), s. 93).

⁶⁶ „Podobnie jak zapłodnienie in vitro, którego stanowi odmianę, ICSI [Intra Cytoplasmic Sperm Injection, czyli docytoplazmatyczna iniekcja spermy] jest ze swej istoty techniką niegodziwą: powoduje ona całkowite oddzielenie prokreacji od aktu małżeńskiego” (Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae, nr 17: AAS 100 (2008), s. 870).

⁶⁷ Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Donum vitae, nr II, B, 4; 5: AAS 80 (1988), s. 91; 92-94.

⁶⁸ Por. Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Donum vitae, nr II, B, 4c: AAS 80 (1988), s. 85-86; 91-92; 96-97. „Pochodzenie osoby ludzkiej jest w rzeczywistości rezultatem oddania się, Poczęte dziecko powinno być owocem miłości swoich rodziców. Nie może być pożądane i poczęte jako wynik interwencji technik medycznych i biologicznych; oznaczałoby to sprowadzenie go do poziomu przedmiotu technologii naukowej. Nikt nie może uzależniać przyjścia dziecka na świat od warunków skuteczności technicznej ocenianej według parametrów kontroli i panowania” (Tamże II, B, 4c: AAS 80 (1988), s. 92).

⁶⁹ Św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 22: AAS 87 (1995), s. 93.

⁷⁰ Por. Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Donum vitae, nr II, B, 5: AAS 80 (1988), s. 93.

⁷¹ Por. Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Donum vitae, nr II, B, 8: AAS 80 (1988), s. 97. „Dziecko nie jest czymś należnym, ale jest darem. «Największym darem małżeństwa» jest osoba ludzka. Dziecko nie może być uważane za przedmiot własności, za coś, do czego prowadziłoby uznanie rzekomego «prawa do dziecka». W tej dziedzinie jedynie dziecko posiada prawdziwe prawa: prawo, by «być owocem właściwego aktu miłości małżeńskiej rodziców i jako osoba od chwili swego poczęcia mająca również prawo do szacunku»” (KKK, nr 2378). „Z pewnością FIVET homologiczny nie jest obciążony wszystkimi przeciwwskazaniami etycznymi, które spotyka się w przekazywaniu życia poza małżeństwem; rodzina i małżeństwo pozostają miejscem narodzenia i wychowania dzieci. Jednakże, zgodnie z tradycyjną nauką dotyczącą dóbr małżeństwa i godności osoby, Kościół jest przeciwny, z moralnego punktu widzenia, sztucznemu zapłodnieniu homologicznemu w probówce. Jest ono bowiem samo w sobie niegodziwe i sprzeczne z godnością rodzicielstwa oraz jednością małżeńską, nawet wówczas, gdyby zrobiło się wszystko dla uniknięcia śmierci embrionu ludzkiego. Chociaż nie można aprobować sposobu, przez który dokonuje się poczęcie ludzkie w FIVET, każde dziecko przychodzące na świat ma być przyjęte jako żywy dar dobroci Bożej i wychowane z miłością” (Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Donum vitae, nr II,B, 5: AAS 80 (1988), s. 94).

⁷² Por. Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae, nr 15; 22: AAS 100 (2008), s. 867; 873.

⁷³ Por. Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae, nr 21: AAS 100 (2008), s. 872.

⁷⁴ Św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 23: AAS 87 (1995), s. 427.

⁷⁵ Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Donum vitae, nr II, A, 1. 2: AAS 80 (1988), s. 88.

⁷⁶ Por. Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Donum vitae, nr II, A, 2: AAS 80 (1998), s. 88.

⁷⁷ Św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 23: AAS 87 (1995), s. 427.

⁷⁸ Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Donum vitae, nr II, B, 3: AAS 80 (1988), s. 89.

⁷⁹ Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Donum vitae, nr II, A, 5: AAS 80 (1988), s. 92-93.

⁸⁰ Św. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników sympozjum „Ruch dla życia" (3 grudnia 1982), w: Insegnamenti, V/3 (1982), s. 1512.

⁸¹ Por. św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 63: AAS 87 (1995), s. 473; Tenże, Przemówienie do uczestników sympozjum „Ruch dla życia", nr 4, w: Insegnamenti, V/3 (1982), s. 1512.

⁸² Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Donum vitae, nr I, 2: AAS 80 (1988), s. 79.

⁸³ Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Donum vitae, nr I, 2: AAS 80 (1988), s. 79-80. „Badania prenatalne, które nie wzbudzają obiekcji moralnych, jeśli są podejmowane w celu wskazania ewentualnych terapii, których podjęcia wymaga zdrowie dziecka nie narodzonego, zbyt często dostarczają okazji do zaproponowania i wykonywania przerywania ciąży. Jest to [...] aborcja eugeniczna, akceptowana przez [...] mentalność, [która] ... przyjmuje życie tylko pod pewnymi warunkami, odrzucając ułomność, kalectwo i chorobę” (św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 14: AAS 87 (1995), s. 416).

⁸⁴ Por. Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Donum vitae, nr I, 2: AAS 80 (1988), s. 79-80.

⁸⁵ Diagnostyka preimplantacyjna jest dzisiaj coraz częściej stosowana, nie tylko w celu wyeliminowania embrionów obarczonych wadami genetycznymi lub chromosomowymi, lecz także w celu wyeliminowania np. embrionów aneuploidalnych, aby zwiększyć skuteczność metody FIVET, zwłaszcza u kobiet, które przekroczyły płodną fazę swojego życia. Podobnie służy ona wyselekcjonowaniu zarodka o pożądanej płci lub zarodka, który byłby ewentualnym dawcą komórek macierzystych z krwi pępowinowej lub szpiku kostnego, zgodnych z inną, żyjącą już osobą.

⁸⁶ Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae, nr 22: AAS 100 (2008), s. 873-874.

⁸⁷ Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae, nr 22: AAD 100 (2008), s. 873.

⁸⁸ Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae, nr 18: AAS 100 (2008), s. 870.

⁸⁹ Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae, nr 19: AAS 100 (2008), s. 871.

⁹⁰ Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae, nr 19: AAS 100 (2008), s. 871.

⁹¹ Por. Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Donum vitae, nr II, B, 7: AAS 80 (1988), s. 95-96.

⁹² Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae, nr 28: AAS 100 (2008), s. 879.

⁹³ Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae, nr 30: AAS 100 (2008), s. 879.

⁹⁴ Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae, nr 33: AAS 100 (2008), s. 882.

⁹⁵ Kongregacja Nauki Wiary, Deklaracja o przerywaniu ciąży Quaestio de abortu (18 czerwca 1974), nr 12; 13: AAS 66 (1974), s. 738.

⁹⁶ Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Donum vitae, nr I, 1: AAS 80 (1988), s. 78.

⁹⁷ Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae, nr 5: AAS 100 (2008), s. 862.

⁹⁸ Por. Sobór Watykański II, Konstytucja duszpasterska Gaudium et spes, nr 14. „Dusza duchowa i nieśmiertelna jest zasadą jedności człowieka, jest tym, dzięki czemu istnieje on jako całość – «corpore et anima unus» – jako osoba” (św. Jan Paweł II, Encyklika Veritatis splendor, nr 48: AAS 85 (1993), s. 1172).

⁹⁹ Por. KKK, nr 33. „Choć istnienia duchowej duszy nie da się stwierdzić na podstawie obserwacji żadnych danych doświadczalnych, to jednak same wyniki badań naukowych dotyczących ludzkiego embrionu dostarczają «cennej wskazówki dla rozumowego rozpoznania obecności osobowej, od pierwszej chwili pojawienia się życia ludzkiego: czy jednostka ludzka nie byłaby ludzką osobą?»" (Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae, nr 5: AAS 100 (2008), s. 862).

¹⁰⁰ Św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 44: AAS 87 (1995), s. 450.

¹⁰¹ Św. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników Zjazdu Położnych (26 stycznia 1980), nr 1: AAS 72 (1980), s. 84.

¹⁰² Por. KPK, kan. 861 § 2.

¹⁰³ Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae, nr 6: AAS 100 (2008), s. 862.

¹⁰⁴ Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Donum vitae, nr 5: AAS 80 (1988), s. 76-77.

¹⁰⁵ Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae, nr 5: AAS 100 (2008), s. 861-862.

¹⁰⁶ Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Donum vitae, nr 3: AAS 80 (1988), s. 74.

¹⁰⁷ „Istotnie, tylko w perspektywie prawdziwej natury osoba ludzka może urzeczywistniać się jako «zjednoczona całość»; natura ta jest równocześnie cielesna i duchowa. Na mocy zjednoczenia substancjalnego z duszą rozumną, ciało ludzkie nie może być uważane tylko za zespół tkanek, narządów
i funkcji; nie może być oceniane na równi z ciałem zwierząt, jest bowiem istotną częścią osoby, która przez to ciało objawia się i wyraża. Naturalne prawo moralne wyraża i wskazuje cele, uprawnienia i obowiązki, które opierają się na cielesnej i duchowej naturze osoby ludzkiej. Natura ludzka nie może być zatem rozumiana jako zwyczajnie ustalająca normy biologiczne, lecz powinna być określona jako rozumny porządek, według którego człowiek jest powołany przez Stwórcę do kierowania i regulowania swoim życiem i swoim działaniem, a w szczególności do używania i dysponowania swoim ciałem” (Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Donum vitae, nr 3: AAS 80 (1988), s. 74). Por. bł. Paweł VI, Encyklika Humanae vitae, nr 10: AAS 60 (1968), s. 487.

¹⁰⁸ Por. św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 23: AAS 87 (1995), s. 426.

¹⁰⁹ Św. Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Christifideles laici, nr 38: AAS 81 (1989), s. 462-463.

¹¹⁰ Św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 40: AAS 87 (1995), s. 445.

¹¹¹ „Ciało człowieka uczestniczy w godności «obrazu Bożego»; jest ono ciałem ludzkim właśnie dlatego, że jest ożywiane przez duszę duchową, i cała osoba ludzka jest przeznaczona, by stać się w Ciele Chrystusa świątynią Ducha” (KKK, nr 364).

¹¹² Św. Jan Paweł II, Przemówienie dla uczestników sympozjum „Ruch dla życia” (12 października 1985), w: Insegnamenti, t. VIII/2 (1985), s. 265.

¹¹³ Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Donum vitae, nr 5: AAS 80 (1988), s. 76-77.

¹¹⁴ „Naukowcy i lekarze nie mogą uznawać się za panów życia, lecz za ekspertów i tych, którzy ofiarnie mu służą”, św. Jan Paweł II, Przemówienie do Papieskiej Akademii Nauk (21 października 1985), nr 3: AAS 78 (1986), s. 314.

¹¹⁵ Św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 39: AAS 87 (1995), s. 444.

¹¹⁶ Por. św. Jan Paweł II, Przemówienie do Uczestników Kongresu „Ruchu dla życia” (12 października 1985), nr 5: AAS 78 (1986), s. 267. Tenże, Przemówienie do uczestników Kongresu Papieskiej Akademii Nauk (23 października 1982), nr 2: AAS 75 (1983), s. 36; Tenże, Przemówienie do uczestników Colloquium Międzynarodowej Fundacji „Nova Spes” (9 listopada 1987), nr 2: AAS 80 (1988), s. 627.

¹¹⁷ Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Donum vitae, nr 2: AAS 80 (1988), s. 73.

¹¹⁸ Por. Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae, nr 10: AAS 100 (2008), s. 864.

¹¹⁹ Św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 60: AAS 87 (1995), s. 469.

¹²⁰ Sobór Watykański II, Konstytucja duszpasterska Gaudium et spes, nr 51. Por. bł. Paweł VI, Przemówienie do uczestników XXIII Narodowego Kongresu Stowarzyszenia Włoskich Prawników Katolickich (9 grudnia 1972): AAS 64 (1972), s. 776-779.

¹²¹ Św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 62: AAS 87 (1995), s. 472.

¹²² „Wśród tych bezbronnych, o których Kościół chce się troszczyć ze szczególną miłością, są również dzieci mające się narodzić. Są one najbardziej bezbronne i niewinne ze wszystkich, a dzisiaj chce się je pozbawić ludzkiej godności, aby robić z nimi to, co się chce, pozbawiając je życia i wprowadzając ustawodawstwo, uniemożliwiające przeciwstawianie się temu zabijaniu. Często, aby lekceważąco ośmieszyć podejmowaną przez Kościół obronę życia nienarodzonych, przedstawia się jego stanowisko jako coś ideologicznego, obskuranckiego i konserwatywnego. A przecież obrona rodzącego się życia jest ściśle związana z obroną jakiegokolwiek prawa człowieka. Zakłada ona przekonanie, że każda istota ludzka jest zawsze święta i nienaruszalna w jakiejkolwiek sytuacji i w każdej fazie swego rozwoju. Jest ona celem samym w sobie, a nigdy środkiem do rozwiązania innych trudności. Jeśli obalimy to przekonanie, nie znajdziemy solidnych i trwałych fundamentów do obrony praw człowieka, będą one zawsze uzależnione od korzyści tych, którzy aktualnie sprawują władzę” (Papież Franciszek, Adhortacja apostolska Evangelii gaudium, nr 213: AAS 105 (2013), s. 1108). Por. św. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników kongresu „Ruch dla życia”, nr 3: AAS 78 (1986), s. 266.

¹²³ „Niestety, te niepokojące zjawiska bynajmniej nie znikają, przeciwnie, ich zasięg staje się raczej coraz szerszy… kształtuje się i utrwala nowa sytuacja kulturowa, w której następstwa przeciw życiu zyskują aspekt dotąd nieznany i – rzec można – jeszcze bardziej niegodziwy, wzbudzając głęboki niepokój; znaczna część opinii publicznej usprawiedliwia przestępstwa przeciw życiu w imię prawa do indywidualnej wolności i wychodząc z tej przesłanki domaga się, nie tylko ich niekaralności, ale wręcz aprobaty państwa dla nich, aby móc ich dokonywać z całkowitą swobodą, a nawet korzystając z bezpłatnej pomocy służby zdrowia” (św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 4: ASS 87 (1995), s. 404); por. KKK, nr 2271.

¹²⁴ „Sam rozum wystarczy, aby uznać nienaruszalną wartość każdego ludzkiego życia, ale jeśli spojrzymy na nie w świetle wiary, «wszelki gwałt zadany osobistej godności istoty ludzkiej wzywa o pomstę przed obliczem Bożym i jest obrazą Stwórcy człowieka»” (Papież Franciszek, Adhortacja apostolska Evangelii gaudium, nr 213: AAS 105 (2013), s. 1108).

¹²⁵ Św. Jan Paweł II, Przemówienie do Stowarzyszenia Włoskich Lekarzy Katolickich (28 grudnia 1978), w: Insegnamenti, t. I (1978), s. 438; por. Kongregacja Nauki Wiary, Deklaracja o przerywaniu ciąży Quaestio de abortu, nr 24: AAS 66 (1974), s. 744.

¹²⁶ „Właśnie dlatego, że kwestia ta powiązana jest z przesłaniem o wartości osoby ludzkiej, nie powinno się oczekiwać, że Kościół zmieni swoje stanowisko w tej sprawie. Chcę być całkowicie uczciwy pod tym względem. Kwestia ta nie jest przedmiotem zamierzonych reform lub «modernizacji». Nie jest żadnym postępem próba rozwiązywania problemów przez eliminację życia ludzkiego. Jednakże jest też prawdą, że uczyniliśmy niewiele, aby odpowiednio pomagać i towarzyszyć kobietom znajdującym się w bardzo ciężkiej sytuacji, w której aborcja jawi się jako szybkie rozwiązanie ich poważnych problemów, szczególnie gdy rozwijające się w nich życie zaistniało w wyniku gwałtu lub w kontekście krańcowego ubóstwa” (Papież Franciszek, Adhortacja apostolska Evangelii gaudium, nr 214: AAS 105 (2013), s. 1108-1109).

¹²⁷ Por. św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 57: AAS 87 (1995), s. 466; Kongregacja Nauki Wiary, Deklaracja o przerywaniu ciąży Quaestio de abortu, nr 14: AAS 66 (1974), s. 740.

¹²⁸ Por. Pius XII, Przemówienie do „Frontu rodzin” i „Stowarzyszeń Rodzin Wielodzietnych” (27 listopada 1951): AAS 43 (1951), s. 859.

¹²⁹ Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae, nr 21: AAS 100 (2008), s. 872-873. Por. Sobór Watykański II, Konstytucja duszpasterska Gaudium et spes, nr 51; św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 62: AAS 87 (1995), s. 472.

¹³⁰ Najbardziej znanymi środkami „przechwytującymi” są spirala albo IUD (Intra Uterine Device) oraz tak zwana „pigułka następnego dnia”.

¹³¹ Ponieważ ogólnie rzecz ujmując nie można stwierdzić aborcji, nie pociąga to za sobą ekskomuniki. Por KPK, kan. 1398.

¹³² Głównymi środkami przeciwciążowymi są pigułka RU-486 lub Mifepriston, prostaglandyna i Methotrexate.

¹³³ Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae, nr 23: AAS 100 (2008), s. 875.

¹³⁴ Por. Committee on Doctrine of the U.S. National Conference of Catholic Bishops, Moral principles concerning infants with anencephaly, „Origins” 10 (1996), s. 276.

¹³⁵ Św. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestniczek zjazdu położnych (26 stycznia 1980), nr 3: AAS 72 (1980), s. 86.

¹³⁶ „Odmowa współudziału w niesprawiedliwości to nie tylko obowiązek moralny, ale także podstawowe ludzkie prawo. Gdyby tak nie było, człowiek byłby zmuszony popełniać czyny z natury swojej uwłaczające jego godności i w ten sposób jego wolność, której autentyczny sens i cel polega na dążeniu do prawdy i dobra, zostałaby radykalnie naruszona. Chodzi tu zatem o prawo podstawowe, które właśnie z tego względu powinno być przewidziane w ustawodawstwie państwowym i przez nie chronione. Oznacza to, że lekarze, personel medyczny i pielęgniarski oraz osoby kierujące instytucjami służby zdrowia, klinik i ośrodków leczniczych powinny mieć zapewnioną możliwość odmowy uczestnictwa w planowaniu, przygotowywaniu i dokonywaniu czynów wymierzonych przeciw życiu” (św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 74: AAS 87 (1995), s. 488).

¹³⁷ Kongregacja Nauki Wiary, Deklaracja o przerywaniu ciąży Quaestio de abortu, nr 24: AAS 66 (1974), s. 744.

¹³⁸ Św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 74: AAS 87 (1995), s. 488.

¹³⁹ „Przerwanie ciąży jest – niezależnie od tego, w jaki sposób zostaje dokonane – świadomym i bezpośrednim zabójstwem istoty ludzkiej w początkowym stadium jej życia, obejmującym okres między poczęciem a narodzeniem” (św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 58: AAS 87 (1995), s. 467).

¹⁴⁰ Por. KPK, kan. 1398. Poprzez wyrażenie „latae sententiae”, czyli mocą samego prawa, rozumie się to, że ekskomunika nie musi być wyrażona w każdym pojedynczym przypadku przez odpowiednie władze. Podlega jej każdy, kto powoduje przerwanie ciąży, jeśli czyni to dobrowolnie i świadomie. Por. KPK, kan. 1398 i KKKW, kan. 1450 § 2; por. także KPK, kan. 1323-1324.

¹⁴¹ Por. KPK, kan. 871.

¹⁴² Por. Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Donum vitae, nr I, 4: AAS 80 (1988), s. 83.

¹⁴³ Por. św. Jan Paweł II, Przemówienie do Stowarzyszenia Włoskich Lekarzy Katolickich (28 grudnia 1978), w: Isegnamenti, t. I (1978), s. 438; Tenże, Przemówienie do uczestników dwóch kongresów medycyny i chirurgii (27 października 1986), nr 3: AAS 72 (1980), s. 1127; Tenże, Przemówienie do delegacji Stowarzyszenia „Food and Disarmament International" (13 lutego 1986), nr 3, w: Isegnamenti IX/1 (1986), s.458.

¹⁴⁴ Por. Kongregacja Nauki Wiary, Deklaracja o eutanazji Iura et bona (5 maja 1980), nr 1: AAS 72 1980), s. 544-545; św. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników Zgromadzenia Światowej Organizacji Lekarskiej (29 października 1983), nr 2: AAS 76 (1984), s. 390.

¹⁴⁵ Św. Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Christifideles laici, nr 38: AAS 81 (1989), s. 463.

¹⁴⁶ „Lekarz nie ma nad pacjentem większej władzy i praw niż te tylko, których ten mu udziela, czy to nie wprost, czy to wprost czy za milczącą zgodą. Ze swej strony zaś pacjent nie może udzielić tych praw, których sam nie posiada” (Pius XII, Przemówienie do członków I Międzynarodowego Kongresu Histopatologii Układu Nerwowego (14 września 1952): AAS 44 (1952) s. 782.

¹⁴⁷ Św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 47: AAS 87 (1995), s. 453.

¹⁴⁸ Św. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników Kongresu chirurgii (19 lutego 1987), nr 2, w: Insegnamenti, t. X/1 (1987), s. 374.

¹⁴⁹ Św. Jan Paweł II, Przemówienie do personelu nowego szpitala „Regina Margherita” (20 grudnia 1981), nr 3, w: Insegnamenti, t. IV/2 (1981), s. 1179.

¹⁵⁰ Por. św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 79: AAS 87 (1995), s. 491.

¹⁵¹ Por. Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae, nr 34: AAS 100 (2008), s. 882-883.

¹⁵² Por. Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae, nr 35: AAS 100 (2008), s. 884; Papieska Akademia Życia, Moralne rozważania o szczepionkach przygotowanych z komórek pochodzących z abortowanych płodów ludzkich, nr 5, Città del Vaticano 2005

¹⁵³ Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae, nr 35: AAS 100 (2008), s. 884.

¹⁵⁴ Por. Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae, nr 35: AAS 100 (2008), s. 884; Papieska Akademia Życia, Moralne rozważania o szczepionkach przygotowanych z komórek pochodzących z abortowanych płodów ludzkich, nr 5, Cittä del Vaticano 2005.

¹⁵⁵ Św. Jan Paweł II, Motu proprio Dolentium hominum, nr 2: AAS 77 (1985), s. 458. „Choroba i cierpienie zawsze należały do najpoważniejszych problemów, poddających próbie życie ludzkie. Człowiek doświadcza w chorobie swojej niemocy, ograniczeń i skończoności. Każda choroba może łączyć się z przewidywaniem śmierci” (KKK, nr 1500). „Misja Jezusa i liczne dokonane przezeń uzdrowienia pokazują, jak bardzo Bóg troszczy się także o cielesne życie człowieka” (św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 47: AAS 87 (1995), s. 457).

¹⁵⁶ Św. Jan Paweł II, Motu proprio Dolentium hominum, nr 2: AAS 77 (1985), s. 458.

¹⁵⁷ Św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 50: AAS 87 (1995), s. 457.

¹⁵⁸ Św. Jan Paweł II, List apostolski Salvifici doloris, nr 26: AAS 76 (1984), s. 238.

¹⁵⁹ „Także i chorzy są posłani do pracy w winnicy. Ciężar, który przygniata ciało i odbiera pogodę ducha, w żadnym wypadku nie zwalnia od tej pracy, ale jest wezwaniem ich do czynnego przeżywania ludzkiego i chrześcijańskiego powołania i do udziału we wzrastaniu Królestwa Bożego w nowy, jeszcze cenniejszy sposób” (św. Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Christifideles laici, nr 53: AAS 81 (1989), s. 499.

¹⁶⁰ Św. Jan Paweł II, Przemówienie do chorych pielgrzymów w Lourdes (15 sierpnia 1983), nr 4, w: Insegnamenti, t. VI/2 (1983), s. 242. „Na krzyżu Chrystus wziął na siebie cały ciężar zła i zgładził «grzech świata» (J 1,29), którego skutkiem jest właśnie choroba. Przez swoją mękę i śmierć na krzyżu Chrystus nadał cierpieniu nowe znaczenie; teraz może ono upodabniać nas do Niego i jednoczyć nas z Jego zbawczą męką” (KKK, nr 1505).

¹⁶¹ „Nauczycielką otwartości i solidarności jest [...] rodzina: to w rodzinie wychowanie w istotny sposób opiera się na relacjach solidarności; w rodzinie można się nauczyć, że utrata zdrowia nie jest powodem do dyskryminowania niektórych istnień ludzkich; rodzina uczy, jak nie popaść w indywidualizm, i zachowywania równowagi między ja a my. To w niej «zaopiekowanie się» staje się fundamentem egzystencji ludzkiej i postawą moralną, którą należy upowszechniać poprzez wartości zaangażowania i solidarności” (Papież Franciszek, Przesłanie z okazji 20-lecia Papieskiej Akademii „Pro Vita” (19 lutego 2014): AAS 106 (2014), s. 191.

¹⁶² Por. św. Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Familiaris consortio, nr 75: AAS 74 (1982), s. 172-173.

¹⁶³ Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae, nr 26: AAS 100 (2008), s. 876.

¹⁶⁴ Por. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników Zgromadzenia Światowej Organizacji Lekarskiej (29 października 1983), nr 5: AAS 76 (1984), s. 393. Por. tenże, Przemówienie do Papieskiej Akademii Nauk (23 października 1982), nr 5; 6: AAS 75 (1983), s. 37; 38.

¹⁶⁵ Por. Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae, nr 26: AAS 100 (2008), s. 877.

¹⁶⁶ Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae, nr 27: AAS 100 (2008), s. 877.

¹⁶⁷ Komórki macierzyste typu nieembrionalnego mogą pochodzić z: a) abortowanego płodu; b) komórek płodu uzyskanych z płynu owodniowego przed porodem; c) łożyska lub pępowiny zaraz po porodzie; d) organizmu dziecka lub dorosłego (wówczas nazywane są „somatycznymi”). Ponadto istnieją dzisiaj komórki macierzyste zwane „iPS” (induced Pluripotent Stemcells). Chodzi o przeprogramowane komórki pochodzące z komórek somatycznych, zazwyczaj z fibroblastów skóry. Komórki te mają podobne właściwości do embrionalnych komórek  macierzystych, lecz nie są uzyskiwane z embrionów i nie powodują ich zniszczenia.

¹⁶⁸ Por. Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae, nr 32: AAS 100 (2008), s. 881.

¹⁶⁹ Por. Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae, nr 32: AAS 100 (2008), s. 881.

¹⁷⁰ Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae, nr 28: AAS 100 (2008), s. 879; por. taż, Instrukcja Donum vitae, nr II, B, 4: AAS 80 (1988), s. 90-92; św. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników Zgromadzenia Światowej Organizacji Lekarskiej (29 październiaka1983), nr 6: AAS 76 (1984), s. 393.

¹⁷¹ Por. Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae, nr 29: AAS 100 (2008), s. 879.

¹⁷² Por. Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitas personae, nr 30: AAS 100 (2008), s. 879.

¹⁷³ Benedykt XVI, Encyklika Caritas in veritate, nr 48: AAS 101 (2009), s. 685.

¹⁷⁴ Św. Jan Paweł II, Motu proprio Dolentium hominum, nr 2: AAS 77 (1985), s. 458. „Osoby, których sprawność życiowa jest ograniczona lub osłabiona, wymagają szczególnej uwagi. Chorzy lub upośledzeni powinni być wspierani, by mogli prowadzić, w takiej mierze, w jakiej to możliwe, normalne życie” (KKK, nr 2276).

¹⁷⁵ Por. św. Jan Paweł II, Przemówienie do Światowego Kongresu Lekarzy Katolickich (3 października 1982), nr 3, w: Insegnamenti, t. V/3 (1982), s. 673.

¹⁷⁶ Por. Kongregacja Nauki Wiary, Deklaracja o eutanazji Iura et bona, nr 4: AAS 72 (1980), s. 550.

¹⁷⁷ „Nauka, także wtedy, gdy nie jest już w stanie leczyć, może i winna gwarantować choremu opiekę i towarzyszenie” (św. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników Kursu naukowego nt. białaczki (15 września 1985), nr 5: AAS 78 (1986), s. 361. Por. św. Jan Paweł II, Przemówienie do Papieskiej Akademii Nauk (21 października 1985), nr 4: AAS 78 (1998), s. 314.

¹⁷⁸ Kongregacja Nauki Wiary, Deklaracja o eutanazji Iura et bona, nr 4: AAS 72 (1980), s. 550.

¹⁷⁹ Por. Pius XII, Przemówienie do członków Włoskiego Instytutu Genetyki „Gregorio Mendel” na temat reanimacji i sztucznego oddychania (24 listopada 1957): AAS 49 (1957), 1027-1033. Por. Kongregacja Nauki Wiary, Deklaracja o eutanazji Iura et bona, nr 4: AAS 72 (1980), s. 551.

¹⁸¹ Kongregacja Nauki Wiary, Deklaracja o eutanazji Iura et bona, nr 4: AAS 72 (1980), s. 550-551.

¹⁸² „Zasada całościowości stwierdza, że część ma służyć całości, i że w konsekwencji dobro części jest podporządkowane dobru całości; całość określa część i może nią dysponować dla własnej korzyści” (Pius XII, Przemówienie do członków I Międzynarodowego Kongresu Histopatologii Układu Nerwowego (14 września 1952): AAS 44 (1952), s. 787.

¹⁸³ Pius XII, Przemówienie do członków 26. Kongresu Włoskiego Stowarzyszenia Urologii (8 października 1953): AAS 45 (1953), s. 674.

¹⁸⁴ Por. Pius XII, Przemówienie do członków 26. Kongresu Włoskiego Stowarzyszenia Urologii (8 października 1953): AAS 45 (1953), s. 674-675; por. także Przemówienie do członków 1. Międzynarodowego Kongresu Histopatologii Układu Nerwowego: AAS 44 (1952), s. 782-783. Zasada całościowości stosowana jest tylko w momencie, gdy pojawia się choroba, gdyż tylko w takim przypadku we właściwy sposób można zweryfikować relację części do całości. Por. tamże, s. 787. Nie można usprawiedliwiać naruszenia integralności fizycznej osoby, jeśli nie czyni się tego z powodów czysto terapeutycznych. Dozwolona jest natomiast interwencja terapeutyczna w przypadku cierpienia psychicznego czy problemów duchowych, których źródłem jest defekt ciała lub jego uszkodzenie.

¹⁸⁵ Por. Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Donum vitae, nr 3: AAS 80 (1988), s. 75.

¹⁸⁶ Kongregacja Nauki Wiary, Deklaracja o eutanazji Iura et bona, nr I: AAS 72 (1980), s. 545.

¹⁸⁷ Benedykt XVI, Encyklika Caritas in veritate, nr 75: AAS 101 (2009), s. 706. „Nie można zwlekać z niezbędnym rozwiązaniem kwestii strukturalnych przyczyn ubóstwa, nie tylko ze względu na wymogi pragmatyczne, aby uzyskać rezultaty i wprowadzić ład w społeczeństwie, ale żeby je uzdrowić z choroby, która czyni je kruchym i niegodnym i która prowadzi tylko do nowych kryzysów. Plany pomocy, stawiające czoło niektórym pilnym potrzebom, trzeba traktować jedynie jako odpowiedzi prowizoryczne. Dopóki nie rozwiąże się radykalnie problemów ludzi ubogich, rezygnując z absolutnej autonomii rynków oraz spekulacji finansowych, atakując strukturalne przyczyny nierównowagi, nie rozwiąże się problemów świata – i ostatecznie żadnego problemu. Nierównowaga stanowi korzeń chorób społecznych” (Papież Franciszek, Adhortacja apostolska Evangelii gaudium, nr 202: AAS 105 (2013), s. 1104). Por. tamże, nr 203: AAS 105 (2013), s. 1104.

¹⁸⁸ „Nie możemy już dalej pokładać ufności w ślepych siłach i w niewidzialnej ręce rynku. Wzrost sprawiedliwości wymaga czegoś więcej niż wzrost gospodarczy, chociaż go zakłada; wymaga decyzji, programów, mechanizmów i procesów specyficznie ukierunkowanych na lepszą dystrybucję dochodów, stwarzanie miejsc pracy, integralną promocję ubogich wykraczającą poza zwykłą opiekuńczość”, Papież Franciszek, Adhortacja apostolska Evangelii gaudium, nr 204: AAS 105 (2013), s. 1104.

¹⁸⁹ „Trzeba, by różne struktury farmaceutyczne – od laboratoriów po ośrodki szpitalne, a także wszyscy ludzie naszych czasów poczuwali się do solidarności w sferze lecznictwa, aby umożliwić dostęp do opieki lekarskiej i leków pierwszej potrzeby wszystkim warstwom społecznym we wszystkich krajach, zwłaszcza ludziom najuboższym”, Benedykt XVI, Przemówienie do uczestników XXV Międzynarodowego Kongresu Farmaceutów Katolickich (29 października 2007): AAS 99 (2007), s. 932.

¹⁹⁰ Jakieś schorzenie uznaje się za chorobę „rzadką”, gdy częstość jego występowania, określana liczbą przypadków w danej populacji, nie przekracza ustalonej wartości progowej. W Unii Europejskiej wartość progowa wynosi 0,05 % populacji, czyli 5 przypadków na 10.000 osób.

¹⁹¹ Według najnowszej definicji za „choroby zaniedbane” uznajemy takie schorzenia, którym nie poświęca się tyle uwagi, na ile one zasługują; chodzi tutaj zwłaszcza o choroby pasożytnicze związane z ubóstwem, a więc głównie chodzi o „tropikalne” choroby zakaźne, za wyjątkiem malarii, gruźlicy, wirus HIV/AIDS, chorób o potencjale endemicznym/pandemicznym (np. przeziębienia itp.) i chorób, którym można zapobiec poprzez szczepienia (np. odra, paraliż dziecięcy).

¹⁹² Lek „sierocy” to taki produkt, który jest potencjalnie potrzebny do leczenia choroby rzadkiej, lecz nie posiada wystarczającego rynku zbytu, by można było opłacić wydatki związane z jego udoskonaleniem. Mówi się więc o leku sierocym, gdyż ze strony wielkich koncernów farmaceutycznych brakuje zainteresowania, aby zainwestować w produkcję leku, który przeznaczony jest dla niewielkiej liczby pacjentów, nawet jeśli jest on ważny z punktu widzenia zdrowia publicznego.

¹⁹³ Por. św. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników Kongresu Włoskiego Stowarzyszenia Anestezjologicznego (4 października 1984), nr 2: AAS 77 (1985), s. 133.

¹⁹⁴ Por. Pius XII, Przemówienie do Międzynarodowego Zgromadzenia Lekarzy i Chirurgów (24 lutego 1957): AAS 49 (1957), s. 135.

¹⁹⁵ Pius XII, Przemówienie do Międzynarodowego Zgromadzenia Lekarzy i Chirurgów: AAS 49 (1957), s. 136.

¹⁹⁶ Pius XII, Przemówienie do Międzynarodowego Zgromadzenia Lekarzy i Chirurgów: AAS 49 (1957), s. 144.

¹⁹⁷ Św. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników Kongresu Włoskiego Stowarzyszenia Anestezjologicznego (4 października 1984), nr 3: AAS 77 (1985), s. 135.

¹⁹⁸ Kongregacja Nauki Wiary, Deklaracja o eutanazji Iura et bona (5 maja 1980), nr 3: AAS 72 (1980), s. 547.

¹⁹⁹ Św. Jan Paweł II, Przemówienie do światowego Kongresu lekarzy katolickich (3 października 1982), nr 4, w: Insegnamenti, t. V/3 (1982), s. 673.

²⁰⁰ Por. św. Jan Paweł II, Przemówienie do 81. Kongresu Włoskiego Towarzystwa Interny i 82. Kongresu Włoskiego Towarzystwa Chirurgii Ogólnej (27 października 1980), nr 5, w: Insegnamenti, t. III/2 (1980), s. 1008-1009.

²⁰¹ Por. KKK, nr 2278.

²⁰² „Doświadczenia naukowe, medyczne lub psychologiczne na osobach lub grupach ludzkich mogą przyczyniać się do leczenia chorych i do poprawy zdrowia publicznego” (KKK, nr 2292).

²⁰³ Por. KKK, nr 2293-2294.

²⁰⁴ KKK, nr 2295.

²⁰⁵ „Kościół szanuje i popiera badania naukowe, które mają nastawienie prawdziwie humanistyczne i nie traktują człowieka w sposób instrumentalny ani nie działają na jego szkodę oraz zachowują niezależność od interesów politycznych i ekonomicznych. Szerząc postawy moralne dyktowane przez naturalny rozum, Kościół jest przekonany, że w ten sposób służy cenną pomocą badaniom naukowym, których celem jest prawdziwe dobro człowieka. W tej perspektywie przypomina on, że nie tylko cele, lecz także metody badań i stosowane środki muszą zawsze wyrażać poszanowanie godności każdej istoty ludzkiej, na każdym etapie jej rozwoju i w każdej fazie eksperymentu" (św. Jan Paweł II, Do uczestników Zgromadzenia Ogólnego Papieskiej Akademii „Pro Vita” (24 lutego 2003), nr 4: AAS 95 (2003), s. 590-591.

²⁰⁶ Por. św. Jan Paweł II, Przemówienie do naukowców i pracowników Służby Zdrowia (12 listopada 1987), nr 4, w: Insegnamenti, t. X/3 (1987), s. 1086-1087. „Należy także wspomnieć o pewnych nadużyciach w interpretacji badań naukowych w dziedzinie antropologii. Wskazując na wielką różnorodność tradycji, obyczajów i instytucji, istniejącą w ramach ludzkiej cywilizacji, dochodzi się, jeśli nie zawsze do negacji istnienia uniwersalnych ludzkich wartości, to przynajmniej do relatywistycznej koncepcji moralności” (św. Jan Paweł II, Encyklika Veritatis splendor, nr 33: AAS 85 (1993), s. 1160).

²⁰⁷ Pius XII, Przemówienie do członków I Międzynarodowego Kongresu Histopatologii Układu Nerwowego (14 listopada 1952): AAS 44 (1952), s. 788.

²⁰⁸ Św. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników konferencji nt. leków (24 października 1986), w: Insegnamenti, t. IX/2 (1986), s. 1183; por. tenże, Przemówienie do uczestników Kongresu Chirurgii (19 lutego 1987), nr 4, w: Insegnamenti, t. XII (1987), s. 376; KKK, nr 2295.

²⁰⁹ Por. św. Jan Paweł II, Przemówienie do 81. Kongresu Włoskiego Towarzystwa Interny i 82. Kongresu Włoskiego Towarzystwa Chirurgii Ogólnej (27 października 1980), nr 5, w: Insegnamenti, t. III/2 (1980), s. 1008-1009; Przemówienie do uczestników Kursu naukowego nt. białaczki (15 listopada 1985), nr 5, w: Insegnamenti, t. VIII/2 (1985), s. 1265.

²¹⁰ Św. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników Tygodnia Studiów zorganizowanego przez Papieską Akademię Nauk (23 października 1982), nr 4, w: Insegnamenti, t. V/3 (1982), s. 897. „Stąd zmniejszenie liczby eksperymentów dokonywanych na zwierzętach, eksperymentów, które stają się coraz mniej koniecznie, odpowiada stwórczemu planowi i dobru całego dzieła stworzenia” (tamże).

²¹¹ Św. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników konferencji nt. leków (24 października 1986), nr 4, w: Insegnamenti, t. IX/2 (1986), s. 1183.

²¹² Św. Jan Paweł II, Przemówienie do 81. Kongresu Włoskiego Towarzystwa Interny i 82. Kongresu Włoskiego Towarzystwa Chirurgii Ogólnej (27 października 1980), nr 5, w: Insegnamenti, t. III/2 (1980), s. 1009.

²¹³ Kongregacja Nauki Wiary, Deklaracja o eutanazji Iura et bona (5 maja 1980), nr 4: AAS 72 (1980), s. 550. „Może się zdarzyć, w wątpliwych przypadkach, gdy zawiodą wypróbowane środki, iż nowa metoda, jeszcze niedostatecznie sprawdzona, przy niewątpliwym ryzyku, może zaoferować duże prawdopodobieństwo powodzenia. Jeśli chory wyrazi swą zgodę, zastosowanie takiej metody jest dopuszczalne”, Pius XII, Przemówienie do członków Międzynarodowego Kongresu Histopatologii Układu Nerwowego (14 listopada 1952): AAS (1952), s. 788.

²¹⁴ Pius XII, Przemówienie do uczestników VIII Zgromadzenia Światowego Stowarzyszenia Medycznego (30 września 1954): AAS 46 (1954), s. 591-592.

²¹⁵ Św. Jan Paweł II, Przemówienie do 81. Kongresu Włoskiego Towarzystwa Interny i 82. Kongresu Włoskiego Towarzystwa Chirurgii Ogólnej, nr 5, w: Insegnamenti, t. III/2 (1980), s. 1009.

²¹⁶ Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Donum vitae, nr I, 4: AAS 80 (1988), s. 81.

²¹⁷ Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Donum vitae, nr I, 4: AAS 80 (1988), s. 81-83. „Potępiam, w sposób jak najbardziej jednoznaczny i formalny, eksperymentalne manipulowanie ludzkim embrionem, ponieważ istota ludzka od chwili poczęcia aż do śmierci nie może być wykorzystywana dla jakiegokolwiek celu” (św. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników Tygodnia Studiów zorganizowanego przez Papieską Akademię Nauk (23 października 1982), nr 4: AAS 75 (1983), s. 37).

²¹⁸ Por. św. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników 1. Międzynarodowego Kongresu Towarzystwa Transplantacji Narządów (20 czerwca 1991), nr 1, w: Insegnamenti, t. XIV/1 (1991), s. 1710.

²¹⁹ Benedykt XVI, Przemówienie do uczestników Międzynarodowego Kongresu zorganizowanego przez Papieską Akademię „Pro Vita” na temat dawstwa narządów (7 listopada 2008): AAS 100 (2008), s. 802.

²²⁰ Św. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników 1. Międzynarodowego Kongresu Towarzystwa Transplantacji Narządów (20 czerwca 1991), nr 3, w: Insegnamenti, t. XIV/1 (1991) s. 1711.

²²¹ Por. KKK, nr 2296.

²²² Św. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników 1. Międzynarodowego Kongresu Towarzystwa Transplantacji Narządów (20 czerwca 1991), nr 4, w: Insegnamenti, t. XIV/1 (1991), s. 1712; por. KKK, nr 2301.

²²³ Św. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników 1. Międzynarodowego Kongresu Towarzystwa Transplantacji Narządów (20 czerwca 1991), nr 5, w: Insegnamenti, t. XIV/1 (1991), s. 1713.

²²⁴ Św. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników 1. Międzynarodowego Kongresu Towarzystwa Transplantacji Narządów (20 czerwca 1991), nr 5, w: Insegnamenti, t. XIV/1 (1991), s. 1713. „Trud operacji, konieczność szybkiego działania, potrzeba całkowitego skupienia się na tym zadaniu, nie powinny prowadzić do tego, że lekarz straci z oczu tajemnicę miłości, która jest zawarta w tym, co czyni” (tamże). „Poszczególne przykazania Dekalogu to w istocie tylko różne ujęcia jedynego przykazania, mającego na względzie dobro osoby, odniesionego do wielorakich dóbr związanych z jej tożsamością jako istoty duchowej i cielesnej, która pozostaje w relacji z Bogiem, z bliźnim i ze światem rzeczy”, św. Jan Paweł II, Encyklika Veritatis splendor, nr 13: AAS 85 (1993), s. 1143-1144.

²²⁵ Benedykt XVI, Przemówienie do uczestników Międzynarodowego Kongresu zorganizowanego przez Papieską Akademię „Pro Vita” na temat dawstwa narządów (7 listopada 2008): AAS 100 (2008), s. 804. „Medycyna przeszczepów jako wyraz etyki daru, wymaga ze strony wszystkich angażowania wszelkich możliwych wysiłków w kształtowanie postaw i informowanie, aby czynić coraz wrażliwszymi sumienia na kwestię, która bezpośrednio dotyczy życia wielu osób. Stąd koniecznie należy przezwyciężyć uprzedzenia i nieporozumienia, rozwiać nieufność i lęki, by zastąpić je pewnością i gwarancjami, tak aby doprowadzić do wzrostu we wszystkich świadomości wielkiego daru życia” (tamże).

²²⁶ Św. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników 1. Międzynarodowego Kongresu Towarzystwa Transplantacji Narządów (20 czerwca 1991), nr 3, w: Insegnamenti, t. XIV/1 (1991), s. 1711.

²²⁷ KKK, nr 2296.

²²⁸ Pius XII, Przemówienie do delegatów Włoskiego Stowarzyszenia Dawców Rogówki i Włoskiej Ligii Niewidomych (14 maja 1956): AAS 48 (1956), s. 462-464.

²²⁹ Por. KKK, nr 2301.

²³⁰ Pius XII, Przemówienie do delegatów Włoskiego Stowarzyszenia Dawców Rogówki i Włoskiej Ligii Niewidomych (14 maja 1956): AAS 48 (1956), s. 466-467.

²³¹ Por. Sobór Watykański II, Konstytucja duszpasterska Gaudium et spes, nr 18; św. Jan Paweł II, List apostolski Salvifici doloris, nr 15: AAS 76 (1984), s. 216; tenże, Przemówienie do uczestników Kongresu Papieskiej Akademii Nauk nt. „Określenia momentu śmierci” (14 grudnia 1989), nr 4: AAS 82 (1990), s. 768.

²³² Św. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników Kongresu Światowego Towarzystwa Transplantologicznego (29 września 2000), nr 4: AAS 92 (2000), s. 823-824.

²³³ Św. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników Kongresu Papieskiej Akademii Nauk nt. „Określenia momentu śmierci” (14 grudnia 1989), nr 4: AAS 82 (1990), s. 768. „Jedność ciała i duszy jest tak głęboka, że trzeba uważać ją za «formę» ciała; oznacza to, że dzięki duszy duchowej ciało utworzone z materii jest ciałem żywym i ludzkim; duch i materia w człowieku nie są dwiema połączonymi naturami, ale ich zjednoczenie tworzy jedną naturę” (KKK, nr 365). „Kościół naucza, że każda dusza duchowa jest bezpośrednio stworzona przez Boga - nie jest ona dziełem rodziców – i jest nieśmiertelna; nie ginie więc po jej oddzieleniu się od ciała w chwili śmierci i połączy się na nowo z ciałem w chwili ostatecznego zmartwychwstania (KKK, nr 366).

²³⁴ Św. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników Kongresu Światowego Towarzystwa Transplantologicznego (29 sierpnia 2000), nr 4: AAS 92 (2000), s. 824.

²³⁵ Św. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników Kongresu Światowego Towarzystwa Transplantologicznego (29 sierpnia 2000), nr 5: AAS 92 (2000), s. 824.

²³⁶ Św. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników Kongresu Światowego Towarzystwa Transplantologicznego (29 sierpnia 2000), nr 5: AAS 92 (2000), s. 824.

²³⁷ Benedykt XVI, Przemówienie do uczestników Międzynarodowego Kongresu zorganizowanego przez Papieską Akademię „Pro Vita” na temat dawstwa narządów (7 listopada 2008): AAS 100 (2008), s. 804.

²³⁸ Św. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników Kongresu Światowego Towarzystwa Transplantologicznego (29 sierpnia 2000), nr 7: AAS 92 (2000), s. 825.

²³⁹ Por. Papieska Akademia „Pro Vita”, La prospettiva degli xenotrapianti. Aspetti scientifici e considerazioni etiche (2001), nr 9.

²⁴⁰ Por. Benedykt XVI, Przemówienie do uczestników Międzynarodowego Kongresu zorganizowanego przez Papieską Akademię „Pro Vita” na temat donacji narządów (7 listopada 2008): AAS 100 (2008), s. 803.

²⁴¹ „Źródłem nadużywania alkoholu i narkotyków jest zwykle - przy całej bolesnej złożoności przyczyn i sytuacji - pustka egzystencjalna, będąca skutkiem niedostatku wartości i niewiary w samego siebie, w innych i w życie” (św. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników Międzynarodowej Konferencji na temat problemów narkomanii i alkoholizmu (23 listopada 1991), nr 2: AAS 84 (1992), s. 1128.

²⁴² Św. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników Międzynarodowej Konferencji na temat problemów narkomanii i alkoholizmu (23 listopada 1991), nr 4: AAS 84 (1992), s. 1130.

²⁴³ Por. św. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników 8. Światowego Kongresu Wspólnot terapeutycznych (7 września 1984), nr 3, w: Insegnamenti, t. VII/2 (1984), s. 347.

²⁴⁴ Por. św. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników 8. Światowego Kongresu Wspólnot terapeutycznych, nr 7, w: Insegnamenti, t. VII/2 (1984), s. 350.

²⁴⁵ Św. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników Międzynarodowej Konferencji na temat problemów narkomanii i alkoholizmu, nr 4: AAS 84 (1992), s. 1130. „Używanie narkotyków wyrządza bardzo poważne szkody zdrowiu i życiu ludzkiemu. Jest ciężkim wykroczeniem, chyba że wynika ze wskazań ściśle leczniczych. Potajemna produkcja i sprzedaż narkotyków są działaniami gorszącymi; stanowią one bezpośredni współudział w działaniach głęboko sprzecznych z prawem moralnym, ponieważ skłaniają do nich” (KKK, nr 2291).

²⁴⁶ „Aktualne warunki ekonomiczne w społeczeństwie, a także wysoki poziom ubóstwa i bezrobocia, mogą przyczyniać się do pogłębiania się w młodym człowieku poczucia niepokoju, braku bezpieczeństwa, frustracji, alienacji społecznej i mogą prowadzić go do iluzorycznego świata alkoholu traktowanego jako ucieczka od problemów życia" (św. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników Konferencji nt. Alkoholizmu (7 czerwca 1985), w: Insegnamenti, t. VIII/1 (1985), s. 1741.

²⁴⁷ Św. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników Międzynarodowej Konferencji na temat problemów narkomanii i alkoholizmu, nr 4: AAS 84 (1992), s. 1130.

²⁴⁸ Por. Pius XII, Przemówienie do Międzynarodowego Kongresu Neuropsychofarmakologii (9 września 1958): AAS 50 (1958), s. 687-696.

²⁴⁹ Por. bł. Paweł VI, Przemówienie do 3. Światowego Kongresu International College Psychomatic Medicine (18 września 1975): AAS 67 (1975), s. 544.

²⁵⁰ Por. św. Jan Paweł II, Motu proprio Dolentium hominum, nr 2: AAS 77 (1985), s. 458.

²⁵¹ Benedykt XVI, Encyklika Caritas in veritate, nr 76: AAS 101 (2009), s. 707.

²⁵² „Widziana w całości, współczesna psychologia zasługuje na aprobatę z punktu widzenia moralnego i religijnego”, Pius XII, Przemówienie do członków 13. Międzynarodowego Kongresu Psychologii Stosowanej (10 kwietnia 1958): AAS 50 (1958), s. 274.

²⁵³ Pius XII, Przemówienie do członków 13. Międzynarodowego Kongresu Psychologii Stosowanej (10 kwietnia 1958): AAS 50 (1958), s. 276.

²⁵⁴ „Doświadczenie uczy, że człowiek potrzebujący opieki, zarówno prewencyjnej, jak i terapeutycznej, ujawnia zapotrzebowania, które nie ograniczają się do patologii, na którą aktualnie cierpi. Od lekarza oczekuje on nie tylko adekwatnej opieki medycznej, która zresztą, wcześniej czy później okaże się niewystarczająca – lecz ludzkiego wsparcia, bliźniego, które potrafi sprawić, iż będzie on mógł przyjąć wizję życia, w której odkryje sens także cierpienia i śmierci. Czyż nie jest tak, że to tylko w oparciu o wiarę możliwa jest ta pełna pokoju odpowiedź na najistotniejsze pytania?”, (św. Jan Paweł II, Przemówienie do Światowego Kongresu Lekarzy Katolickich (3 października 1982), nr 6, w: Insegnamenti, t. V/3 (1982), s. 675).

²⁵⁵ Św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 30: AAS 87 (1995), s. 435.

²⁵⁶ „Misterium paschalne w szczególny sposób naświetla owo specyficzne zadanie, do którego spełnienia w duchu ewangelizacji wezwana jest służba zdrowia” (św. Jan Paweł II, Przemówienie do Plenarnego Zgromadzenia Papieskiej Rady ds. Duszpasterstwa Pracowników Służby Zdrowia (11 luty 1992), nr 7: AAS 85 (1993), s. 1503. Por. KKK, nr 1503.

²⁵⁷ Por. Jk 5,14-15. „Ciężko chory, doświadczający strachu i poczucia winy człowiek, potrzebuje specjalnej Bożej łaski, by nie ulec pokusie, która zachwiałaby jego wiarą. Chrystus zechciał ofiarować swoim wiernym chorym istotną siłę i wsparcie w postaci Sakramentu Namaszczenia” (Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, Sakrament namaszczenia i opieka duszpasterska chorych (30 listopada 1972), nr 5. Por. KKK, nr 1511.

²⁵⁸ Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, Sakrament namaszczenia i opieka duszpasterska chorych, nr 6.

²⁵⁹ „Przez łaskę tego sakramentu chory otrzymuje siłę i dar głębszego zjednoczenia z męką Chrystusa. Jest on w pewien sposób konsekrowany, by przynosić owoc przez upodobnienie do odkupieńczej męki Zbawiciela” (KKK, nr 1521). „Wierni, którzy przyjmują ten sakrament, «łącząc się dobrowolnie z męką i śmiercią Chrystusa, przysparzają dobra Ludowi Bożemu». Celebrując ten sakrament w komunii świętych, Kościół wstawia się w intencji chorego. Ze swej strony chory przez łaskę tego sakramentu przyczynia się do uświęcenia Kościoła i do dobra wszystkich ludzi, za których Kościół cierpi i ofiaruje się przez Chrystusa Bogu Ojcu” (KKK, nr 1522).

²⁶⁰ Por. KKK, nr 1516.

²⁶¹ Por. KKK, nr 1514-1515.

²⁶² Por. KKK, nr 1515; KPK, kan. 1004, § 2.

²⁶³ Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, Sakrament namaszczenia i opieka duszpasterska chorych, nr 11; por. KPK, kan. 1004, § 1.

²⁶⁴ Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, Sakrament namaszczenia i opieka duszpasterska chorych, nr 12; por. KPK, kan. 1004, § 1.

²⁶⁵ Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, Sakrament namaszczenia i opieka duszpasterska chorych, nr 14; por. KPK, kan. 1005; 1006.

²⁶⁶ Benedykt XVI, Encyklika Caritas in veritate, nr 57: AAS 101 (2009), s. 692.

²⁶⁷ Benedykt XVI, Encyklika Caritas in veritate, nr 58: AAS 101 (2009), s. 693.

²⁶⁸ Pojęcie „kraj słabo rozwinięty” (z ang. LDC – Least Developed Country) zostało opracowane przez Organizację Narodów Zjednoczonych (ONZ) w 1971 roku, dla odróżnienia wśród krajów rozwijających się tych najuboższych i najsłabszych pod względem ekonomicznym, posiadających poważne problemy ekonomiczne, instytucjonalne i w kwestii zasobów ludzkich; sytuację w nich często pogarszają niekorzystne warunki geograficzne i klęski żywiołowe czy humanitarne. Pojęcie to odnosi się zatem do państw, w których warunki życia są dramatyczne i nie ma szansy na pozytywną zmianę.

²⁶⁹ „To właśnie w obliczu śmierci i w samej śmierci należy najbardziej celebrować i wychwalać życie. Należy je w pełni szanować, ochraniać je i towarzyszyć mu także w osobie tego, kto przeżywa jego naturalne spełnienie się [...] Odniesienie się do chorego w stanie terminalnym to bardzo często sprawdzian poczucia sprawiedliwości i miłości, szlachetności ducha, odpowiedzialności i uzdolnień profesjonalnych pracowników służby zdrowia, począwszy od lekarzy”, św. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników Międzynarodowego Kongresu Stowarzyszenia „Omnia Hominis” (25 sierpnia 1990), w: Insegnamenti di Giovanni Paolo II, t. XIII/2 (1990), s. 328. „Wystawia to na ciężką próbę poczucie równowagi, niekiedy już zachwianej, życia osobistego i rodzinnego, tak że z jednej strony chory, mimo coraz skuteczniejszej pomocy lekarskiej i socjalnej, może czuć się jakby zmiażdżony przez własną słabość; z drugiej strony u osób uczuciowo związanych z chorym może wówczas dochodzić do głosu zrozumiała – chociaż źle pojęta – litość. Wszystko to zaostrza się pod wpływem atmosfery kulturowej, która nie dostrzega żadnego znaczenia czy wartości cierpienia, a przeciwnie, uważa je za zło samo w sobie, które należy za wszelką cenę wyeliminować; dzieje się tak zwłaszcza wówczas, gdy brakuje motywacji religijnej, która pomogłaby człowiekowi odczytać pozytywnie tajemnicę cierpienia” (św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 15: AAS 87 (1995), s. 417).

²⁷⁰ Por. św. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników Międzynarodowego Kongresu nt. opieki nad umierającymi (17 marca 1992), nr 5: AAS 85 (1993), s. 341.

²⁷¹ Św. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników Międzynarodowego Kongresu nt. opieki nad umierającymi, nr 2: AAS 85 (1993), s. 341. Por. KKK, 1006, 1009.

²⁷² Por. św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 97: AAS 87 (1995), s. 512.

²⁷³ Św. Jan Paweł II, Przemówienie do dwóch grup roboczych powołanych przez Papieską Akademię Nauk (21 października 1985), nr 6: AAS 78 (1986), s. 316.

²⁷⁴ Por. Kongregacja Nauki Wiary, Deklaracja o eutanazji Iura et bona (5 maja 1980), nr 4: AAS 72 (1980), s. 549.

²⁷⁵ Eutanazja, niezależnie od motywów i środków, polega na podjęciu lub zaniechaniu działań, które samo w sobie lub w zamierzeniu zadaje śmierć, w celu zlikwidowania bólu. W ten sposób stanowi ona zabójstwo głęboko sprzeczne z godnością osoby ludzkiej i z poszanowaniem żyjącego Boga, jej Stwórcy. Błąd w osądzie, nie zmienia natury tego morderczego czynu, który zawsze należy potępić i wykluczyć. Por. KKK, nr 2277.

²⁷⁶ Por. św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 65: AAS 87 (1995), nr 475.

²⁷⁷ Kongregacja Nauki Wiary, Deklaracja o eutanazji Iura et bona (5 maja 1980), nr 4: AAS 72 (1980), s. 549.

²⁷⁸ Por. św. Jan Paweł II, Przemówienie do dwóch grup roboczych powołanych przez Papieską Akademię Nauk (21 października 1985), nr 5, w: Insegnamenti, t. VIII/2 (1985), s. 1082.

²⁷⁹ Kongregacja Nauki Wiary, Deklaracja o eutanazji Iura et bona, nr IV: AAS 72 (1980), s. 551. Por. św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 65: AAS 87 (1995), s. 475-477.

²⁸⁰ KKK, nr 2278.

²⁸¹ Św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 72: AAS 87 (1995), s. 485.

²⁸² Św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 72: AAS 87 (1995), s. 485.

²⁸³ Por. Św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 72: AAS 87 (1995), s. 485.

²⁸⁴ Św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 73: AAS 87 (1995), s. 486, por. tamże, nr 74: AAS 87 (1995), s. 487-488; por. Benedykt XVI, Przemówienie do 13. Zgromadzenia Ogólnego Papieskiej Akademii „Pro Vita” (24 lutego 2007): AAS 99 (2007), s. 283-287.

²⁸⁵ Św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 74: AAS 87 (1995), s. 487. Podobny obowiązek mają katolicy zaangażowani w polityce, zwłaszcza jeśli chodzi o opracowywanie i zatwierdzanie prawa, które ogranicza lub uchyla zło tylko częściowo, por. św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 73: AAS 87 (1995), s. 486-487.

²⁸⁶ Kongregacja Nauki Wiary, Odpowiedzi na pytania dotyczące sztucznego odżywiania i nawadniania (1 sierpnia 2007): AAS 99 (2007), s. 820.

²⁸⁷ Chrześcijanin może w sposób wolny przyjąć cierpienie, nie stosując środków przeciwbólowych, by je złagodzić lub wyeliminować, por. Kongregacja Nauki Wiary, Deklaracja o eutanazji Iura et bona, nr 3: AAS 72 (1980), s. 547. „Odkupiciel cierpiał za człowieka – i dla człowieka. Każdy człowiek ma udział w Odkupieniu. Każdy też jest wezwany do uczestnictwa w owym cierpieniu, przez które Odkupienie się dokonało. Jest wezwany do uczestnictwa w tym cierpieniu, przez które każde ludzkie cierpienie zostało także odkupione. Dokonując Odkupienia przez cierpienie, Chrystus wyniósł zarazem ludzkie cierpienie na poziom Odkupienia. Przeto też w swoim ludzkim cierpieniu każdy człowiek może stać się uczestnikiem odkupieńczego cierpienia Chrystusa” (św. Jan Paweł II, List apostolski Salvifici doloris, nr 19: AAS 76 (1984), s. 226).

²⁸⁸ Por. Pius XII, Przemówienie do Międzynarodowego Zgromadzenia Lekarzy i Chirurgów (24 luty 1957): AAS 49 (1957), s. 147; tenże, Przemówienie do Międzynarodowego Kongresu Neuropsychofarmakologii (9 września 1958): AAS 50 (1958), s. 687-696.

²⁸⁹ Cierpienia „pogłębiają stan osłabienia i wyczerpania fizycznego, są przeszkodą dla wzlotów ducha i zamiast podtrzymywać, wyniszczają siły moralne. Natomiast powstrzymanie cierpienia niesie z sobą fizyczne i psychiczne odprężenie, ułatwia modlitwę i umożliwia bardziej wielkoduszny dar z siebie”, Pius XII, Przemówienie do Międzynarodowego Zgromadzenia Lekarzy i Chirurgów: AAS 49 (1957), s. 144.

²⁹⁰ KKK, nr 2279; por. Pius XII, Przemówienie do Międzynarodowego Kongresu Neuropsychofarmakologii: AAS 50 (1958), s. 694.

²⁹¹ Kongregacja Nauki Wiary, Deklaracja o eutanazji Iura et bona (5 maja 1980), nr 3: AAS 72 (1980), s. 548. Por. Pius XII, Przemówienie do Międzynarodowego Zgromadzenia Lekarzy i Chirurgów: AAS 49 (1957), s. 146; tenże, Przemówienie do Międzynarodowego Kongresu Neuropsychofarmakologii: AAS 50 (1958), s. 697-698. Por. św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 65: AAS 87 (1995), s. 475-476.

²⁹² Por. Kongregacja Nauki Wiary, Deklaracja o eutanazji Iura et bona, nr 3: AAS 72 (1980), s. 548.

²⁹³ Św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 65: AAS 87 (1995), s. 476; Kongregacja Nauki Wiary, Deklaracja o eutanazji Iura et bona, nr 3: AAS 72 (1980), s. 548.

²⁹⁴ Św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 65: AAS 87 (1995), s. 476; por. Pius XII, Przemówienie do Międzynarodowego Zgromadzenia Lekarzy i Chirurgów: AAS 49 (1957), s. 138-143.

²⁹⁵ Św. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników Międzynarodowego Kongresu Stowarzyszenia „Omnia Hominis” (25 sierpnia 1990), w: Insegnamenti, t. XIII/2 (1990), s. 328.

²⁹⁶ KKK, nr 1525.

²⁹⁷ Por. KKK, nr 1524.

²⁹⁸ „Do przyjęcia Wiatyku zobowiązani są wszyscy ochrzczeni, którzy mogą przyjąć Eucharystię. W niebezpieczeństwie śmierci, niezależnie od przyczyny z której ono wynika, obowiązuje wszystkich wiernych przykazanie przyjęcia Komunii św. Duszpasterze powinni czuwać, aby nie odkładano udzielania tego sakramentu, lecz aby wierni zostali nim pokrzepieni, dopóki mają pełną świadomość”, Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, Sakrament namaszczenia i opieka duszpasterska chorych (17 listopada 1972), nr 27.

²⁹⁹ Por. Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, Sakrament namaszczenia i opieka duszpasterska chorych, nr 29.

³⁰⁰ Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Donum vitae (22 luty 1987), nr 4: AAS 80 (1988), s. 75-76. Por. św. Jan Paweł II, Przemówienie do Uczestników Kongresu „Ruchu na rzecz życia” (29 października 1985), nr 2, w: Insegnamenti, t. VIII/2 (1985), s. 933-936.

³⁰¹ Kongregacja Nauki Wiary, Deklaracja o eutanazji Iura et bona, nr 1: AAS 72 (1980), s. 544. Por. Jan Paweł II, Encyklika Veritatis splendor, nr 13: AAS 85 (1993), s. 1143-1144.

³⁰² Pius XII, Przemówienie do uczestniczek Kongresu Włoskiej Katolickiej Unii Położnych (29 października 1951): AAS 43 (1951), s. 838. „Pismo święte określa szczegółowo zakaz zawarty w piątym przykazaniu: «Nie wydasz wyroku śmierci na niewinnego i sprawiedliwego» (Wj 23,7). Zamierzone zabójstwo niewinnego człowieka pozostaje w poważnej sprzeczności z godnością osoby ludzkiej, ze «złotą zasadą» i ze świętością Stwórcy. Prawo, które tego zakazuje, jest prawem powszechnie obowiązującym: obowiązuje wszystkich i każdego, zawsze i wszędzie” (KKK, nr 2261).

³⁰³ Kongregacja Nauki Wiary, Deklaracja o eutanazji Iura et bona, nr 2: AAS 72 (1980), s. 546. „Jeżeli powodu do dyskryminacji życia ludzkiego upatruje się w różnych jego okresach, to jest on na równi z innymi, pozbawiony słuszności. Prawo do życia w całości przysługuje nawet najbardziej upośledzonemu starcowi – nie traci go ten, kto cierpi na nieuleczalną chorobę; tak samo pozostaje w mocy dla dziecka dopiero co narodzonego, jak i dla człowieka dojrzałego”, (Kongregacja Nauki Wiary, Deklaracja o przerywaniu ciąży Questio de abortu, nr 12: AAS 66 (1974), s. 737-738.

³⁰⁴ Św. Jan Paweł II, Przemówienie do Stowarzyszenia Katolickich Lekarzy Włoskich (28 grudzień 1978), w: Insegnamenti di Giovanni Paolo II, t. I (1978), s. 438.

³⁰⁵ Św. Jan Paweł II, Przemówienie do Światowego Kongresu Lekarzy Katolickich (3 październik 1982), w: Insegnamenti, t. V/3 (1982), s. 671.

³⁰⁶ Por. Kongregacja Nauki Wiary, Deklaracja o eutanazji Iura et bona, nr 1: AAS 72 (1980), s. 545. „Każdy człowiek powinien żyć zgodnie z planem Bożym. [...] Nie można zgodzić się na świadome pozbawienie się życia, czyli samobójstwo, podobnie jak na zabójstwo. Takie bowiem działanie człowieka zawiera w sobie odrzucenie najwyższej władzy Boga oraz Jego planu miłości. Jeśli chodzi o samobójstwo, to jest ono często również odrzuceniem miłości samego siebie, zaprzeczeniem naturalnego instynktu życia, ucieczką od obowiązków sprawiedliwości i miłości wobec bliźniego, różnych społeczności czy wreszcie wspólnoty ludzkiej, chociaż – jak wiadomo – zdarzają się takie stany psychiczne, które zmniejszają lub eliminują winę. Od samobójstwa trzeba jednak zdecydowanie odróżnić tego rodzaju ofiarę z życia, w której ktoś dla szlachetnego powodu, na przykład obrona czci Bożej, zbawienie dusz lub służba braciom, poświęca swoje życie lub naraża je na niebezpieczeństwo” (tamże).

³⁰⁷ Por. św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 64: AAS 87 (1995), s. 475.

³⁰⁸ Por. św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 65: AAS 87 (1995), s. 475.

³⁰⁹ Por. św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 64: AAS 87 (1995), s. 474.

³¹⁰ Por. św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 2: AAS 87 (1995), s. 402.

³¹¹ Por. św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 65: AAS 87 (1995), s. 477.

³¹² Bł. Paweł VI, Przemówienie do uczestników 3. Światowego Kongresu International College Psychosomatic Medicine (18 września 1975): AAS 67 (1975), s. 545.

³¹³ Kongregacja Doktryny Wiary, Deklaracja o eutanazji Iura et bona, nr 2: AAS 72 (1980), s. 546. Św. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników Międzynarodowego Kongresu nt. opieki nad umierającymi (17 marca 1992), nr 3; 5: AAS 85 (1993), s. 341-343.

³¹⁴ Św. Jan Paweł II, Przemówienie do dwóch grup roboczych powołanych przez Papieską Akademię Nauk (21 października 1985), nr 3: AAS 85 (1993), s. 341-343.

³¹⁵ Św. Jan Paweł II, Przemówienie do uczestników kursu naukowego nt. białaczki (15 listopada 1985), nr 5: AAS 78 (1986), s. 361.

³¹⁶ Św. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, nr 89: AAS 87 (1995), s. 502.

---

SPIS TREŚCI