Namaszczeni do chwały

Każdy z siedmiu sakramentów ma swój początek w Jezusie Chrystusie. Teologia nazywa nawet samego Jezusa „Pra-Sakramentem”. Dlaczego? Bo sakrament to widzialny znak niewidzialnej łaski. W człowieczeństwie Jezusa z Nazaretu Bóg stał się kimś bliskim, dostępnym. W ludzkich słowach i gestach Chrystusa wyraziła się odwieczna miłość Boga do człowieka. Każdy z siedmiu sakramentów jest w jakimś sensie „przedłużeniem” ramion Chrystusa, które przyjmują człowieka, aby go przygarnąć, przebaczyć mu, napełnić łaską. Sakramenty można też śmiało porównać do pocałunków, które Bóg w różnych sytuacjach przekazuje człowiekowi. Boża miłość realnie nas przemienia, uświęca, zbawia. Sakrament chorych to „pocałunek” Boga złożony na ciele człowieka cierpiącego, lękającego się o swoje życie, bojącego się śmierci. Przez ten sakramentalny znak Pan mówi choremu: „kocham cię, jestem z tobą, nie lękaj się ani choroby, ani śmierci, ja cię nie zostawię. Przeprowadzę cię przez ciemną dolinę, tylko chwyć się mocno mojej dłoni i ufaj”.

Pora umierać?

Kapelani szpitalni nieraz skarżą się, że część pacjentów wciąż mówi o „ostatnim namaszczeniu”. Mała jest świadomość, że to jest sakrament umocnienia w chorobie. Gdy ksiądz w szpitalu proponuje namaszczenie, bywa to rozumiane jako  sygnał, że pora umierać. Takie podejście pojawia się dziś raczej u ludzi, którzy żyją z dala od Kościoła. W wielu parafiach od lat podczas rekolekcji lub przy innej okazji odprawia się Msze święte dla osób starszych i chorych, podczas których udziela się sakramentu chorych. W każdej parafii księża co najmniej raz w miesiącu odwiedzają chorych w domach i proponują namaszczenie. Od czasu Soboru Watykańskiego II akcentujemy w Kościele zmianę nazwy sakramentu: nie mówimy już o „ostatnim namaszczeniu”, ale o namaszczeniu chorych. Przez ten sakrament Kościół prosi Jezusa o to, by pomógł choremu w jego niedoli. Prosimy więc zarówno o doczesne zdrowie, jak i o wieczne zbawienie. Nawiasem mówiąc, łacińskie słowo salus oznacza „zdrowie”, ale także „zbawienie” (salus animarum – zdrowie dusz). Mamy prawo wołać do Boga o ratunek od śmierci ciała, ale powinniśmy też mieć odwagę prosić o łaskę dobrej śmierci. W średniowieczu traktowano namaszczenie chorych jako praeparatio ad gloriam), czyli przygotowanie człowieka do chwały, do życia wiecznego. Do czasu Soboru Watykańskiego II uważano namaszczenie chorych za rodzaj konsekracji śmierci. Była w tym pewna jednostronność, bo przecież nikt do końca nie wie, kiedy przyjdzie śmierć. Udzielając komuś „ostatniego namaszczenia” w jakimś sensie rzeczywiście mówiliśmy mu, że za chwilę umrze. Ale prawda jest taka, że każdy z nas umrze. Są choroby, które kończą się śmiercią i choremu trzeba o tym powiedzieć. Wiara pomaga udźwignąć tę prawdę. Modlitwa o dobrą godzinę śmierci to wyraz mądrej i odważnej pobożności.

Na chorych ręce kłaść będą

Na kartach Ewangelii nie znajdziemy opisu ustanowienia sakramentu namaszczenia chorych. Ale wielokrotnie widzimy Jezusa, który poświęca chorym wiele swojej uwagi i miłości. Uzdrawia ich, przebacza grzechy, daje nadzieję. Uzdrowieniom często towarzyszą gesty: położenie dłoni, dotknięcie, położenie błota na oczach itd. W Ewangelii św. Marka czytamy, że również uczniowie Jezusa „wielu chorych namaszczali olejem i uzdrawiali” (Mk 6, 13). Zmartwychwstały Pan posyłając uczniów z misją głoszenia Ewangelii, obiecuje im, że „na chorych ręce kłaść będą, i ci odzyskają zdrowie” (Mk 16, 18).

Potwierdzeniem, że Kościół dobrze odczytał zamiar swojego Założyciela są słowa z Listu św. Jakuba. To najważniejszy fragment biblijny wskazujący na sakrament chorych. Brzmi tak: „Choruje ktoś wśród was? Niech sprowadzi kapłanów Kościoła, by się modlili nad nim i namaścili go olejem w imię Pana. A modlitwa pełna wiary będzie dla chorego ratunkiem i Pan go podźwignie, a jeśliby popełnił grzechy, będą mu odpuszczone” (Jk 5, 14-15).

W celebracji sakramentu chorych istotne są dwa znaki. Pierwszy to nałożenie dłoni. Kapłan wkłada ręce na głowę chorego i modli się w ciszy. Niestety, zwłaszcza w zbiorowych celebracjach, bywa, że ten gest jakoś nam, księżom, umyka. Drugi znak to namaszczenie olejem. Olej chorych poświęca się w katedrze w Wielki Czwartek, ale w razie konieczności każdy kapłan może poświęcić olej przed udzieleniem sakramentu. Namaszczając czoło chorego kapłan wypowiada słowa: „Przez to święte namaszczenie niech Pan w swoim nieskończonym miłosierdziu wspomoże ciebie łaską Ducha Świętego”. Potem namaszcza się dłonie, towarzyszą temu słowa: „Pan, który odpuszcza ci grzechy, niech cię wybawi i łaskawie podźwignie”. Chory odpowiada dwukrotnie: Amen.

Katechizm Kościoła Katolickiego mówi, że łaską tego sakramentu jest szczególny dar Ducha Świętego. Na czym polega ten dar? To łaska umocnienia, pokoju i odwagi w znoszeniu choroby lub starości. To także odnowienie ufności w Bogu i siła do walki z pokusą zniechęcenia oraz trwogi przed śmiercią. To łaska odpuszczenia grzechów, uzdrowienia duszy, a nieraz także i ciała.

Jeden z kapelanów szpitalnych opowiada: „Kiedyś przywieziono z wypadku studenta, lekarze orzekli, że stan jest krytyczny. Udzieliłem namaszczenia chorych. Łaska Jezusa tak zadziałała, że przyszło uzdrowienie. Ten człowiek dziś jest już mężem i ojcem. Parę osób mówiło mi, że w momencie nałożenia dłoni ma odczucie jakiegoś ciepła, często słyszę od chorych «doświadczyłem pokoju». Matka trójki dzieci, wykryto u niej guza na mózgu, była strasznie rozbita, że nawet leki na uspokojenie nie pomagały. Przyszła na Mszę z mężem, to była Msza w jej intencji, zaproponowałem jej sakrament namaszczenia chorych. Już po operacji powiedziała mi «po namaszczeniu wszedł we mnie taki pokój, że wszystko się uda»”. Pan Jezus nie uzdrowił wszystkich chorych, których spotkał. Uzdrowienia były znakiem tego, że Bóg jest Panem życia i śmierci człowieka. Sakramenty to znaki jedności, komunii z Bogiem. Sakrament chorych jest skuteczny niekoniecznie w tym sensie, że zawsze przynosi przywrócenie zdrowia. Jest zawsze znakiem mówiącym: „Jezus przychodzi teraz do ciebie, bierze za rękę, nie lękaj się, cokolwiek się stanie”.

Góra Oliwna ludzi chorych

Jest jeszcze coś więcej. „Przez łaskę tego sakramentu chory otrzymuje siłę i dar głębszego zjednoczenia z męką Chrystusa. Jest on w pewien sposób konsekrowany” – czytamy w Katechizmie. Życie konsekrowane kojarzy się nam z klasztorem, z zakonnikami i zakonnicami. Okazuje się jednak, że jest jeszcze jedna nadzwyczajna forma „życia konsekrowanego” – to „zakon” złożony z ludzi cierpiących. Być może to najliczniejszy zakon świata. Ileż osób do niego należy! Są w nim nowicjusze, którzy pierwszy raz otarli się o szpital. Są i tacy, którzy całe życie borykają się z chorobą. Cierpienie samo w sobie jest czymś złym, może niszczyć człowieka nie tylko fizycznie, ale i duchowo, emocjonalnie. Kto jednak w chorobie potrafi zjednoczyć się z krzyżem Jezusa, ten zamienia swoje łoże boleści w ołtarz. Ludzkie cierpienia mogą zostać włączone w dzieło zbawienia i przemienić się w nieustającą modlitwę wstawienniczą. Sakrament chorych jest znakiem tej przemiany.

Benedykt XVI dzieli się ciekawym skojarzeniem. Pisze, że sakrament chorych w duchowy sposób jednoczy cierpiących z Getsemani (po hebrajsku Gat Szemanim to dosłownie „tłocznia oliwek”). Z Ogrójcem wiążą się dwa wydarzenia w życiu Jezusa. Tam wśród drzew oliwnych modlił się pełen trwogi przed śmiercią i prosił o modlitwę swoich uczniów. Ta modlitwa dała mu umocnienie tak, że wziął na siebie krzyż, który przyniósł nam odkupienie. Drugi epizod to wniebowstąpienie 40 dni po zmartwychwstaniu. Papież senior akcentuje skojarzenie Góry Oliwnej z olejem (wyrabianym z oliwek) używanym w sakramentach. „Podwójne misterium Góry Oliwnej jest również wiecznie żywe w sakramentalnych olejach Kościoła, olej jest znakiem dobroci Boga, która nas dotyka”.

Sakrament chorych jest także modlitwą Kościoła, który wstawia się do Boga za cierpiącymi siostrami i braćmi. Kościół to naczynia połączone, więc łaska działa także w drugą stronę. Kościół modli się za chorych, a chorzy modlą się za Kościół. „Chory ze swej strony przez łaskę tego sakramentu przyczynia się do uświęcenia Kościoła i do dobra wszystkich ludzi” – stwierdza Katechizm. Innymi słowy przez ten sakrament Kościół mówi choremu: „nie jesteś sam, należysz do nas, twoje cierpienie jest dla nas cenne”. Z kolei chory, gdy dzięki Bożej łasce cierpliwie znosi chorobę i ofiaruje Bogu swój ból, przyczynia się do budowania Kościoła, do jego uświęcenia. Kiedyś pewnie przekonamy się, jak wiele łask dla świata wyprosili chorzy.

Jeden z kapelanów szpitalnych wyznaje: „Czuję się narzędziem w ręku Pana Jezusa. To On działa i chce, aby się nad Jego chorą siostrą lub bratem pomodlić i udzielić łaski, którą specjalnie dla nich przeznaczył. Pamiętam Pawła, który w wieku 22 lat umierał na raka kości. Powtarzał «będę walczyć». Cierpienie zaciemniało mu wiarę, a on tak kochał Jezusa, że chciał wytrwać przy Nim do końca. Nie walczył o to, by pokonać cierpienie, tylko o to, by być do końca przy Bogu. To świadectwo mną mocno wstrząsnęło. Praca w szpitalu to jest dla mnie wielka lekcja, za którą jestem wdzięczny Bogu”.

Namaszczeni, czyli Chrystusowi

Wracając do kwestii: namaszczanie chorych czy ostatnie namaszczenie? Pamiętajmy, że „ostatnie namaszczenie” to nie była jakaś ludowa nazwa. To była oficjalna nazwa sakramentu. Nie można mówić, że Kościół przez wieki się mylił w tej kwestii. Soborowa odnowa Kościoła słusznie upomniała się o to, by nie traktować namaszczenia chorych jako sakramentu, który przyjmuje się tuż przed śmiercią, gdy chory w agonii bywa nieprzytomny. Jednak określenie „ostatnie namaszczenie” miało głęboki teologiczny sens, którego nie można przekreślić. Namaszczenie jest sakramentem wszystkich chorych. Zarówno tych, którzy wrócą do zdrowia, jak i tych, których choroba pozbawi doczesnego życia. I jednym i drugim ten sakrament obiecuje salus (czyli życie, zdrowie, zbawienie, ratunek) w najgłębszym sensie tego słowa. Nie możemy udawać, że nie ma śmierci i że liczy się tylko to, bym był zdrowy. To nie jest spojrzenie na życie człowieka wierzącego. To nie zdrowie jest najważniejsze. Miłość, wiara, nadzieja i zbawienie są o wiele ważniejsze, niż zdrowie ciała. Sakrament namaszczenia o tym przypomina i umacnia nas na drogę do chwały nieba. Niezależnie od tego, czy zostało mi tylko pięć minut, pół roku czy 50 lat życia.

Katechizm wyraźnie przypomina, że sakrament chorych pozostaje nadal sakramentem umierających. „Jeśli sakrament namaszczenia chorych udzielany jest wszystkim, którzy cierpią z powodu ciężkiej choroby i niedołęstwa, to tym bardziej jest on przeznaczony dla tych, którzy zbliżają się do kresu życia (…). Namaszczenie chorych dopełnia rozpoczęte przez chrzest dzieło naszego upodobnienia się do misterium śmierci i zmartwychwstania Chrystusa. Jest ono ostatnie w szeregu świętych namaszczeń, które wyznaczają etapy życia chrześcijanina: namaszczenie przy chrzcie wycisnęło na nas pieczęć nowego życia; namaszczenie przy bierzmowaniu umocniło nas do życiowej walki. To ostatnie namaszczenie otacza koniec naszego ziemskiego życia jakby ochroną, zabezpieczającą nas na ostatnią walkę przed wejściem do domu Ojca”.

To oczywiście nie oznacza, że należy zwlekać z przyjęciem tego sakramentu aż do agonii. Przeciwnie, należy go przyjmować na początku choroby. Prawdziwym ostatnim sakramentem powinien być wiatyk, czyli Komunia święta przyjęta na drogę do Wieczności. Nazwa wiatyk pochodzi od łacińskiego via – droga. „Eucharystia – zwłaszcza jako wiatyk – jest, zgodnie z definicją św. Ignacego z Antiochii, «lekarstwem nieśmiertelności, antidotum na śmierć», sakramentem przejścia ze śmierci do życia, z tego świata do Ojca, który czeka na wszystkich w niebieskiej Jerozolimie” – podkreśla Benedykt XVI.

Papież Franciszek mówi często o tzw. rewolucji czułości. Udzielanie namaszczenia chorym, przypominanie o jego znaczeniu i zachęcanie do przyjmowania to głoszenie czułości Boga. I jej okazywanie w najtrudniejszych momentach życia. Tylko w łączności z krzyżem Jezusa cierpienie jest do udźwignięcia. Słowo „Chrystus” znaczy dosłownie „namaszczony”. Kiedy cierpimy i umieramy, możemy stać się podobni do Chrystusa. Namaszczeni, aby tak jak On ze śmierci przejść do życia, od krzyża do zmartwychwstania.

Autorzy tekstów, Lourdes-2019