Święto Serca

Maj jest miesiącem, w którym szczególną cześć oddajemy Matce Bożej. Zaraz po nim w kalendarzu następuje inny wyjątkowy miesiąc. Wtedy przychodzi czas, kiedy – być może z większą uwagą niż zwykle – wzrok wiary kierujemy ku Osobie Jezusa Chrystusa, a dokładnie ku Jego Najświętszemu Sercu.

Dlaczego czerwiec?

Można powiedzieć, że sam Jezus wybrał czerwiec na czas szczególnej czci okazywanej Jego Sercu. 21 czerwca 1675 roku objawił się On francuskiej wizytce, Małgorzacie Marii Alacoque i zażądał, by w piątek po oktawie Bożego Ciała obchodzono uroczystość ku czci Jego Serca i aby w tym dniu przystępowano do Komunii Świętej oraz uroczyście wynagradzano zniewagi, jakich Serce Jezusowe doznaje od ludzi. Objawienie to, będące ostatnim z czterech wielkich objawień jakie otrzymała zakonnica, miało miejsce właśnie w piątek po oktawie Bożego Ciała.

Tegoroczna Uroczystość Najświętszego Serca Pana Jezusa zyskuje dodatkowo podniosły charakter, gdyż rok 2020 jest rokiem dwóch ważnych jubileuszy związanych z kultem Bożego Serca. Właśnie mija 345 lat od wspomnianego objawienia, którego doświadczyła św. Małgorzata oraz 255 lat od chwili, w której papież Klemens XIII Uroczystość Najświętszego Serca Pana Jezusa wprowadził do kalendarza liturgicznego.

Tak się zaczęło

Objawienia św. Małgorzaty Marii Alacoque, które miały miejsce w latach 1673-1675 nie stanowią jednak początku kultu Serca Pana Jezusa. Z pewnością przyczyniły się one do jego rozszerzenia, ale w tradycji Kościoła kult ten był obecny już dużo wcześniej, a objawienia tylko potwierdziły jego słuszność. Początków kultu Serca Jezusa należy szukać przede wszystkim w wydarzeniach związanych z życiem Zbawiciela. Warto wspomnieć o najważniejszych z nich.

Po pierwsze, sam Pan Jezus wskazuje na swoje Serce jako na wzór do naśladowania: „Weźcie na siebie moje jarzmo i uczcie się ode Mnie, bo jestem cichy i pokornego serca, a znajdziecie ukojenie dla dusz waszych” (Mt 11, 29).

Po drugie, Ewangelista Jan nawiązuje do Serca Jezusa, kiedy relacjonuje, że podczas Ostatniej Wieczerzy jako umiłowany uczeń Mistrza spoczywa na Jego piersi (por. J 13, 23).

Po trzecie, najbardziej dramatycznym wskazaniem na Serce Jezusa jest przebicie Go na krzyżu włócznią przez żołnierza. Ponownie Ewangelista Jan, będąc naocznym świadkiem tego wydarzenia, widzi w nim spełnienie się proroctwa Zachariasza: „Będą patrzeć na tego, którego przebodli” (Za 12, 10; J 19, 37).

I po czwarte, na Boże Serce wskazuje objawienie się Zmartwychwstałego Pana w Wieczerniku i rozpoznanie Go przez Apostołów, wśród nich Tomasza, który nie tylko ogląda rany Chrystusa, ale także ich dotyka, szczególnie zaś ranę Przebitego Boku. To wydarzenie przemienia go z niedowiarka w wierzącego, który wyznaje ze wzruszeniem: „Pan mój i Bóg mój!” (J 20, 28).

Na przestrzeni wieków obok św. Małgorzaty pojawiło się także wielu innych świętych, których Kościół nazywa dzisiaj apostołami Bożego Serca. Byli to m.in. św. Antoni z Padwy, św. Bonawentura, św. Franciszek Salezy czy św. Jan Eudes. Znamiennym jest fakt, że św. Jan Eudes, podobnie jak i św. Bonawentura, w swoich poszukiwaniach teologicznych docierają do Serca Jezusa i niejako podbudowują naukowo szerzenie i propagowanie Jego czci.

Co ciekawe, św. Jan Eudes był apostołem Bożego Serca na długo jeszcze przed wielkimi objawieniami w Paray-le-Monial, które jakby dopełniły i potwierdziły to, co głosił i czego nauczał, a co Kościół następnie rozeznał i zatwierdził. Pan Jezus w wielkich objawieniach żądał od wszystkich ludzi dokładnie tego, czemu św. Jan Eudes poświęcił całe swoje długie życie: ogłosić światu miłość Jezusa i zachęcać wszystkich do poświęcania się Jego miłości.

Widać więc, że kult Bożego Serca rozwijał się jakby jednocześnie w dwóch wymiarach: przez stopniowe odsłanianie się w historii pragnień Chrystusa w życiu wybranych przez Niego osób, a także – równolegle – w refleksji teologicznej.

Akcenty polskie

Kult Serca Jezusa stale rozwijał się w pobożności wiernych i był pielęgnowany zwłaszcza przez zakony i stowarzyszenia religijne. Pierwsze starania o zatwierdzenie liturgicznego święta Bożego Serca poczyniły już same siostry wizytki, jeszcze za życia św. Małgorzaty Marii Alacoque, w 1689 roku.

Rzeczpospolita Obojga Narodów ma swoje własne zasługi w tej kwestii, stając się pierwszym krajem, który po długich staraniach otrzymał zgodę na obchodzenie tego święta. Rzeczypospolita w osobie monarchy Augusta II rozpoczęła te starania już w latach 1726-1728, prosząc o ustanowienie święta nie tylko dla Polski, ale dla całego Kościoła. Wówczas odpowiedź Stolicy Apostolskiej była jednak negatywna, jako skutek debaty teologów i wysuwanych przez nich wątpliwości.

Druga fala starań Rzeczpospolitej o zatwierdzenie wspomnianego święta przypada na lata 1762-1765. Kierował nią król Polski August III i biskupi polscy. Ostatecznie biskupi osiągnęli to, o co prosiło wielu w naszej Ojczyźnie, wysyłając do Stolicy Apostolskiej Memoriał zawierający prośbę i jej uzasadnienie, skierowane do papieża Klemensa XIII. Ten nowo wybrany wtedy papież, zwołując debatę, już kolejną w całej sprawie, poprosił o opinię teologów. Wyjaśniono w niej wszystkie wątpliwości i wydano pozytywny werdykt, co ostatecznie pozwoliło papieżowi na zatwierdzenie tak długo oczekiwanego kultu i święta. W odpowiedzi na Memoriał biskupów polskich, Kongregacja ds. Obrzędów wydała 6 lutego 1765 roku dla Rzeczpospolitej pozwolenie na obchody upragnionego święta. Jednak dopiero papież Pius IX w roku 1856 rozszerzył święto Serca Pana Jezusa na cały Kościół, podnosząc je do rangi uroczystości.

Treść kultu

Na każdy kult składa się z jednej strony jego teologiczna treść, z drugiej zaś zewnętrzne formy jego praktykowania. Treścią kultu Najświętszego Serca Pana Jezusa jest oczywiście Miłość Boga, która pragnie być odwzajemniona i która jednocześnie domaga się naśladowania.

Serce w Piśmie Świętym jest utożsamiane z tym, co wewnętrzne w człowieku – z jego myślami, uczuciami, pragnieniami, wolą, z tym wszystkim, co duchowe – z całą głębią człowieka. Dlatego Bóg tak bardzo upomina się od swego ludu myślenia według serca: „Ten lud czci mnie wargami, lecz sercem swym daleko jest ode Mnie” (Iz29, 13; Mt 15, 8). W miłości potrzebne jest poznanie drugiej osoby, jej tęsknot, pragnień, marzeń. Jeżeli Jezus pokazuje nam Serce to znaczy, że pragnie aby każdy Jego uczeń czerpał z Niego siłę i na podobieństwo tego Serca kształtował swoje wnętrze i swoje życie. Jezus przez pokazanie nam swojego Serca apeluje, abyśmy zgłębiając orędzie Jego miłości przedstawione w Piśmie Świętym, byli bliżej Niego, stając się Jego przyjaciółmi: „Już nie nazywam was sługami, bo sługa nie wie, co czyni Pan jego, ale nazwałem was przyjaciółmi, bo objawiłem Wam wszystko, co usłyszałem od Ojca” (J 15, 15). Jezus pragnie więc bliskości ludzkiego serca. Jeżeli ktoś odsłania przed nami serce, to zawsze ma nadzieję na wzajemność. Jezus pragnie, aby przez wpatrywanie się w Jego Serce i przylgnięcie do Niego nasze serca stały się miejscem przebywania Boga, miejscem spotkania z Nim.

Formy kultu

Do najbardziej rozpowszechnionych form kultu Najświętszego Serca Pana Jezusa należy Litania. Powstanie Litanii do Najświętszego Serca Jezusowego wiąże się z nawiedzającą Europę w XVIII wieku epidemią cholery. W 1720 roku choroba ta zdziesiątkowała francuskie miasto – Marsylię. Miejscowy biskup starał się pomóc duchowo swoim wiernym przez specjalne modlitwy błagalne i pokutę. Postanowił szukać ratunku dla doświadczonego zarazą miasta w Miłosiernym Sercu Chrystusa. Specjalnym dekretem zarządził uroczyste poświęcenie swej diecezji Sercu Jezusa i wieczysty obchód święta ku Jego czci. Napisany przez biskupa tekst modlitwy odmówiono 1 listopada 1720 roku w czasie specjalnie przygotowanej ceremonii przebłagalnej. Rzymska Kongregacja do spraw Kultu Bożego tekst Litanii zaaprobowała w 1899 roku.

Oprócz Litanii istotnymi formami kultu Jezusowego Serca są także: nabożeństwo pierwszych piątków miesiąca, Komunia Święta wynagradzająca, Godzina Święta, akt poświęcenia się Sercu Jezusa, nabożeństwa czerwcowe i oczywiście Uroczystość Najświętszego Serca Pana Jezusa, obchodzona na Jego polecenie.

Oddani Jego panowaniu

Biskupi polscy na przestrzeni dziejów wielokrotnie poświęcali nasz naród Sercu Jezusowemu. Tylko w XX wieku czynili to kilkakrotnie. Należy tu wspomnieć przełomowe momenty w historii, jak akt poświęcenia całego narodu Najświętszemu Sercu Jezusa i ponowne wybranie Matki Bożej Królową Polski w Częstochowie 27 lipca 1920 roku. To wszystko działo się w kontekście zagrożenia bolszewickiej ekspansji na Zachód. Poświęcenie całego narodu nastąpiło także 8 czerwca 1983 roku w związku z zagrożeniem utraty suwerenności Kościoła w Polsce ze strony władz komunistycznych.

Te i inne akty oddania się pod władzę Sercu Jezusa mają charakter duchowy, nie polityczny. Akty poświęcenia narodów, rodzin, parafii i wspólnot Sercu Bożemu są po prostu wyrazem głębokiego pragnienia, by Jezus był Królem panującym w sercach wszystkich wierzących.