FAStrygowane dzieci
Nie bez powodu mówi się czasem, że osoby z FAS są niczym kawałek materiału obszytego fastrygą (ciekawa gra słów), który z uwagi na ów użyty prowizoryczny ścieg jest bardzo kruchy i podatny na uszkodzenia.
zdjęcie: canstockphoto.pl
2015-07-03
Pierwsze wzmianki o tragicznych skutkach spożywania alkoholu przez kobiety w ciąży pochodzą już z XVIII wieku. Także później wielokrotnie w literaturze naukowej opisywano zaburzenia obserwowane u noworodków narażonych na działanie alkoholu. Jednak dopiero w 1973 roku dwaj lekarze amerykańscy, Kenneth Lyons Jones i David Smith, oficjalnie wprowadzili do terminologii medycznej pojęcie FAS, którym określili zespół zaburzeń będący rezultatem działania alkoholu na dziecko w okresie płodowym.
FAS – co to takiego?
FAS (ang. Fetal Alcohol Syndrome) to Alkoholowy Zespół Płodowy, który jest zespołem wad wrodzonych powstałym w wyniku działania alkoholu na dziecko w okresie prenatalnym. Alkoholowy Zespół Płodowy jest chorobą nieuleczalną, której można jednak uniknąć, zachowując abstynencję w czasie trwania ciąży. FAS obejmuje zarówno zaburzenia fizyczne jak i neurologiczne. Do najbardziej charakterystycznych cech występujących u dzieci, których matki spożywały alkohol podczas ciąży należą: niska waga urodzeniowa, małogłowie, wady układu kostno-mięśniowego, wady w budowie serca, wątroby i nerek.
Osobną grupę schorzeń stanowią wady w wyglądzie twarzy zwane dysmorfiami. Dysmorfie te są tak bardzo charakterystyczne, że niejako na pierwszy rzut oka pozwalają rozpoznać i zdiagnozować FAS. U osoby z FAS twarz jest niesymetryczna i spłaszczona. Oczy są szeroko rozstawione i mają zarośnięty kanalik łzowy przez co nasada nosa wydaje się być bardzo szeroka. Rynienka podnosowa jest słabo zaznaczona lub całkowicie niewidoczna, a górna warga wąska i często pozbawiona barwy. Nos jest mały i zadarty. Ponadto uszy są nisko osadzone, a ich małżowiny zdeformowane lub niewykształcone.
Poza wadami fizycznymi, FAS związany jest także z szeregiem zaburzeń ośrodkowego układu nerwowego oraz z patologiami w rozwoju osobowościowym. Osoby z FAS mają problemy z zapamiętywaniem i uczeniem się. Często nie potrafią funkcjonować w grupie rówieśniczej, są nadpobudliwe, cierpią na niekontrolowane napady agresji i nie są w stanie właściwie przewidzieć konsekwencji swoich działań. U wielu osób dotkniętych FAS występuje także poważne upośledzenie umysłowe.
Nie bez powodu więc mówi się czasem, że osoby z FAS są niczym kawałek materiału obszytego fastrygą (ciekawa gra słów), który z uwagi na ów użyty prowizoryczny ścieg jest bardzo kruchy i podatny na uszkodzenia.
Pochodne FAS
Pełnoobjawowy FAS stanowi zaledwie 10% wszystkich zaburzeń rozwojowych związanych z wystawieniem płodu na działanie alkoholu. Obok pełnoobjawowego FAS możemy wyróżnić dodatkowe kategorie uszkodzeń. Do najczęstszych należą: Alkoholowy Efekt Płodowy – odmiana FAS bez charakterystycznych fizycznych cech tego zespołu; Częściowy Zespół Alkoholowy Płodu, odnoszący się do niektórych spośród fizycznych objawów FAS, mający też związek z problemami z nauką i zachowaniem, wskazujących na uszkodzenia centralnego układu nerwowego; Poalkoholowy Defekt Urodzeniowy, określający fizyczne ubytki serca, budowy szkieletu, zaburzenia widzenia i słyszenia; Poalkoholowe Zaburzenia Układu Nerwowego będące zespołem ciężkich uszkodzeń neurologicznych.
Śmiertelne zagrożenie
Istnieje wiele czynników powodujących trwałe zaburzenia budowy lub czynności organizmu w okresie życia płodowego. Wszystkie one negatywnie wpływają na prawidłowy rozwój i w różnym stopniu mogą prowadzić do upośledzenia funkcji życiowych. Alkohol jest tym czynnikiem, który według wielu potwierdzonych badań należy do najbardziej pustoszących i niebezpiecznych dla rozwijającego się w łonie matki człowieka.
Alkohol etylowy należy do specyficznej grupy szkodliwych czynników (teratogenów), które prowadzą do nieodwracalnych uszkodzeń mózgu. Cząsteczki alkoholu bez problemu przenikają przez łożysko matki, chroniące płód przed wpływem różnego rodzaju toksyn i zarazków. Po około 40 minutach od spożycia alkoholu przez matkę, jego stężenie we krwi dziecka jest zbliżone do takiego poziomu, jakby samo spożyło alkohol. Im większa ilość teratogenu, tym rozleglejsze uszkodzenia, przy czym nawet niewielka dawka może spowodować trwałe upośledzenie, a nawet śmierć dziecka.
Alkohol spożywany przez matkę w czasie ciąży skutkuje wieloma nieodwracalnymi zaburzeniami nie tylko w rozwoju dziecka w jej łonie, ale także na dalszych etapach jego życia. Uszkodzenia mózgu spowodowane przez alkohol w życiu płodowym niestety nie ustępują z wiekiem. W okresie niemowlęcym dzieci, których matki spożywały alkohol, mogą przechodzić zespół abstynencyjny, miewać drgawki, zaburzenia snu, być nadwrażliwymi na światło i dźwięk. Większość z nich ma zbyt słabe napięcie mięśniowe oraz kłopoty ze ssaniem i spożywaniem pokarmów.
Także czas szkoły i okres dorastania stanowią wyzwanie dla dziecka z FAS. Nasilają się wówczas trudności z przystosowaniem do grupy, przyswajaniem wiedzy, zapamiętywaniem i przestrzeganiem reguł zachowania. Dziecko z powodu inności jest odrzucane przez grupę i izolowane. Z kolei u młodzieży i osób dorosłych nadal utrzymuje się niski wzrost i mała objętość głowy. Rozwój umysłowy 25-latka może pozostawać na poziomie dziesięcioletniego dziecka. Osoby dorosłe z Alkoholowym Zespołem Płodowym często nie są zdolne do założenia rodziny i do podjęcia pracy zawodowej, co nierzadko skutkuje popadnięciem w depresję lub nałogi.
Abstynencja – najlepszy parasol ochronny
Nie wiadomo, jaką ilość alkoholu może wypić kobieta w ciąży bez ryzyka uszkodzenia płodu. Lekarze przekonują zatem, że skoro nie ma takiej pewności, najbezpieczniej i najrozsądniej jest w ogóle nie spożywać alkoholu w tym czasie. Abstynencja zdaje się być w tym przypadku najskuteczniejszym parasolem ochronnym. Naukowcy wciąż poszukują obiektywnego wskaźnika konsumpcji alkoholu, dzięki któremu udałoby się tę kwestię rozstrzygnąć, dając jednocześnie lekarzom narzędzie pozwalające w ramach rutynowych badań i opieki nad ciężarnymi identyfikować pacjentki nadużywające alkoholu – na przykład na podstawie wyniku analizy krwi, której próbkę i tak zawsze pobiera się przy badaniu wstępnym. Póki co, lekarz może tylko na podstawie wywiadu dowiedzieć się o ewentualnych ilościach spożywanego przez kobietę alkoholu, o ile oczywiście ona sama lub ktoś z jej otoczenia zechce ujawnić w tym względzie prawdę.
Jak pomóc?
Właściwa opieka nad dzieckiem z FAS obejmuje zarówno pomoc kliniczną (specjalistyczna opieka lekarska), jak i długotrwałą terapię wymagającą współpracy psychologa lub psychoterapeuty, pedagoga, logopedy, fizjoterapeuty oraz przede wszystkim rodziców lub opiekunów dziecka. Podstawowym celem terapii osób z FAS (głównie dzieci) jest stymulacja ich rozwoju oraz minimalizowanie skutków istniejących zaburzeń. Istotnym elementem terapii jest odkrycie zasobów dziecka – jego zdolności i wykształconych już umiejętności (tzw. diagnoza pozytywna), na których będzie można się oprzeć w trakcie pracy z dzieckiem. Dla osiągnięcia wymiernych efektów, wymagania wobec dziecka powinny być dostosowane do jego aktualnych możliwości i wsparte odpowiednią pomocą rodziców oraz terapeutów.
Zobacz całą zawartość numeru ►
