Pierwszy dzień Konferencji: FIDES ET RATIO W SŁUŻBIE CZŁOWIEKOWI CHOREMU
CZYLI O SPOTKANIU TEOLOGII I MEDYCYNY
zdjęcie: foto: Maria Frąckowiak
2017-02-28
W poniedziałek 27 lutego 2017 r., punktualnie o godz. 9.00, w auli Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach rozpoczęła się dwudniowa międzynarodowa konferencja naukowa nt. „Fides et ratio w służbie człowiekowi choremu, czyli o spotkaniu teologii i medycyny”. Otwierający konferencję Dziekan WTLUŚ, Ks. prof. UŚ dr hab. Antoni Bartoszek zaznaczył, że jest to trzecie sympozjum naukowe organizowane wspólnie przez Wydział Teologiczny UŚ i Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach. Tym razem okazją stała się XXV rocznica Światowych Dni Chorego, zapoczątkowanych przez św. Jana Pawła II. Ksiądz Dziekan serdecznie przywitał Ks. Abpa dra Wiktora Skworca – Wielkiego Kanclerza WTLUŚ, Pana prof. dra hab. Andrzeja Kowalczyka – Rektora UŚ, Panią Wiceprezydent Miasta Katowice Marzenę Szuba, Bpa Stefana Regmunta – Przewodniczącego Zespołu Konferencji Episkopatu Polski ds. Duszpasterstwa Służby Zdrowia, a także wszystkich Prelegentów i Uczestników konferencji.
Po Księdzu Dziekanie głos zabrał Abp Wiktor Skworc, który witając zgromadzonych, nawiązał do XXV-lecia Światowych Dni Chorego. Ksiądz Arcybiskup zwrócił uwagę, że św. Jan Paweł II ustanowił Światowy Dzień Chorego – nie „Dzień Chorych” – bo każde cierpienie ma ludzką twarz konkretnego człowieka.
Słowa powitania do zebranych w auli Uczestników konferencji skierował także Rektor UŚ, Pan prof. dr hab. Andrzej Kowalczyk, Pani Wiceprezydent Miasta Katowice Marzena Szuba oraz Prezes Okręgowej Rady Lekarskiej w Katowicach, Pan dr n. med. Jacek Kozakiewicz.
Pierwszy dzień konferencji, przebiegający pod hasłem „Fundamenty spotkania teologii i medycyny”, składał się z dwóch sesji. Pierwszą, zatytułowaną „Teologiczno-medyczne podstawy współpracy służby zdrowia i Kościoła”, prowadziła Pani dr Mariola Kozubek z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Jako pierwsza w tej części wystąpiła Pani dr n. med. Flavia Caretta z Uniwersytetu Sacro Cuore w Rzymie, która przedstawiła wykład nt. „Znaczenie duchowości w procesie terapii”. Prelegentka na wstępie zaznaczyła, że u swoich początków medycyna odwoływała się do głębokiej przemiany osoby chorego, ponieważ uzdrowienie ciała wiąże się z uzdrowieniem duszy. Jednak wraz z postępem procesu sekularyzacji ważniejsze stawało się ciało niż dusza, stąd duchowość stała się elementem zapomnianym w medycynie. Tymczasem współcześnie szacuje się, że wśród potrzeb, których zaspokojenia oczekują chorzy, ok. 55% stanowią potrzeby duchowe. Zauważono też, że zaspokojenie potrzeb duchowych skutkuje ulgą w cierpieniu. Dlatego, zdaniem dr Caretty, każdy pracownik służby zdrowia – od lekarza po wolontariusza – może i powinien być towarzyszem duchowym, stąd też konieczne jest włączenie duchowości w proces kształcenia pracowników służby zdrowia.
Drugi wykład, zatytułowany „Biblijne podstawy współpracy medycyny i teologii”, został zaprezentowany przez Ks. dra Macieja Basiuka z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Prelegent rozpoczął od przybliżenia wierzeń starożytnych, w których choroba była zazwyczaj skutkiem działania bóstw, często – wyrazem ich zemsty na człowieku. Chociaż właściwa medycyna zaczęła się rozwijać w starożytnej Grecji ok. 600 r. przed Chr., to jednak w dalszym ciągu leczeniu towarzyszyła magia. W zupełnie odmienny sposób choroba jest ukazana w Biblii: jako konsekwencja czynów człowieka, coś, czego Bóg pierwotnie nie planował, czasem – jako środek służący nawróceniu człowieka. Dlatego w chorobie trzeba szukać pomocy u Boga, nie u lekarzy, gdyż On jest Panem życia i zdrowia, który tę swoją władzę sceduje na człowieka – lekarza.
Ostatnią Prelegentką w tej części była Pani prof. dr hab. n. med. Małgorzata Krajnik z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, która w swoim wykładzie próbowała odpowiedzieć na pytanie: „W jaki sposób lekarz może zaspokajać duchowe potrzeby chorych?”. Przede wszystkim, Pani Profesor dokonała rozróżnienia między opieką duchową a wsparciem psychologicznym, podkreślając, że duchowość jest sposobem, w jaki osoba zwykle postępuje w życiu w odniesieniu do transcendencji, do Boga. Przypomniała także, że duchowość przenika do wszystkich sfer życia człowieka: fizycznej, psychicznej i społecznej. Następnie Prelegentka ukazała poziomy świadczenia opieki duchowej: 1. aspekt wewnętrzny (refleksja nad własną duchowością), 2. diagnoza (skrining oraz rutynowy wywiad w ramach holistycznej oceny potrzeb chorego; „historia duchowa” chorego), 3. podstawowa opieka duchowa (udzielanie wsparcia duchowego przez personel medyczny), 4. specjalistyczna opieka duchowa (świadczona przez specjalistów opieki duchowej; opieka pastoralna). W ostatniej części swojego wykładu Pani Profesor próbowała uzasadnić, dlaczego lekarz ma starać się być otwartym na potrzeby duchowe chorego. Wśród argumentów wymieniła między innymi: oczekiwania chorych, zwiększenie skuteczności leczenia i opieki, lepsze radzenie sobie chorych w sytuacji choroby, poprawę relacji lekarz (zespół) – chory (rodzina).
Po tym referacie wywiązała się dyskusja, podczas której zastanawiano się przede wszystkim nad tym, jakie znaczenie w zespołach opiekujących się chorymi ma obecność wolontariuszy oraz czy istnieje konieczność kształcenia specjalistów w dziedzinie opieki duchowej.
Drugą sesję, zatytułowaną „Bioetyka miejscem współpracy między medycyną a teologią”, prowadziła Pani prof. dr hab. n. med. Grażyna Markiewicz – Łoskot ze Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach. Otwierał ją referat „Granice i ograniczenia medycyny”, przygotowany przez Pana prof. dra hab. n. med. Jana Duławę, który w jego imieniu wygłosiła Pani dr n. med. Mirosława Janowska. Na początku zostały wyjaśnione pojęcia: granica, ograniczenie, medycyna, a następnie – zrelacjonowano niektóre z ograniczeń. Autor wykładu zauważył, że ok. 80% czynników wpływających na nasze życie zależy od nas i od naszych najbliższych – i to jest jedno z poważnych ograniczeń medycyny, zmuszonej zmierzyć się z sytuacjami, na które ma niewielki wpływ. Na koniec Pan Profesor podzielił się swoim marzeniem, jakim jest powszechne porozumienie co do wykorzystania swojej osobistej wolności dla bezpieczeństwa zdrowotnego własnego i bliskich, a także postulował powstanie „metamedycyny”.
Kolejny Prelegent, Ks. prof. UŚ dr hab. Antoni Bartoszek, zreferował „Wkład teologii w kwestie bioetyczne”. Wykładowca najpierw przedstawił różne sposoby rozumienia pojęcia bioetyki, a następnie ukazał, kim jest człowiek w świetle Objawienia Bożego i analizy fenomenologicznej. Uzgadniając wyniki analiz ratio z wynikami analiz fides, Ks. Prof. Bartoszek podkreślił jedność, a zarazem wielowymiarowość człowieczeństwa; zauważył, że Bóg jest Dawcą życia, odpowiedzialnym za jego początek i koniec; wreszcie – przypomniał, że człowiek jest zaproszony przez Boga w dzieło stworzenia poprzez zdolność do przekazywania życia w akcie małżeńskim. Zwieńczeniem wykładu było zaprezentowanie podstaw bioetyki personalistycznej, która uzasadnia godność i autonomię zarówno pacjenta, jak i lekarza oraz godność życia od poczęcia do naturalnej śmierci, a także stanowi sprzeciw wobec manipulacji wokół początków życia (antykoncepcja i in vitro) i wobec ingerencji w moment śmierci (aborcja i eutanazja).
Ostatnim Prelegentem pierwszego dnia konferencji był Ks. prof. PUJPII dr hab. Andrzej Muszala, który przedstawił wykład na temat „Bioetyka jako część codziennego życia. Rola poradni bioetycznych”. Ksiądz Profesor krótko przypomniał historię bioetyki, po czym ukazał okoliczności powstania pierwszej w Polsce poradni bioetycznej.
Podczas dyskusji kończącej drugą sesję, poruszono kwestię cierpienia ofiarowanego Bogu, zastanawiając się, czy jest to droga dla każdego wierzącego, czy też dla wybranych, elity. Zastanawiano się także, czy osobista relacja, jaką lekarz nawiązuje z pacjentem, pomaga mu czy też przeszkadza w podejmowaniu obiektywnych i racjonalnych decyzji dotyczących leczenia.
Podsumowując pierwszy dzień konferencji, trzeba zauważyć, że Prelegenci wielokrotnie podkreślali jedność psycho-fizyczno-duchową człowieka, która skutkuje tym, że w sytuacji choroby, cierpienia, nie można zajmować się pacjentem jednowymiarowo, lecz trzeba brać pod uwagę wszystkie płaszczyzny jego istnienia. Słuchacze mogli uzyskać nie tylko konkretną wiedzę na temat problemów, z jakimi musi zmierzyć się lekarz, chcący odpowiedzialnie i kompetentnie podejść do chorego, ale także zobaczyć szereg potrzeb, jakie ma osoba chora, cierpiąca.
