O dramacie Izraela – winnicy Jahwe
Z Księgi Psalmów. O Bogu, który wychowuje swój lud. Proszę o otwarcie Pisma Świętego na Psalmie 80.
zdjęcie: PIXABAY.COM
2017-09-28
Psalm 80 to modlitwa narodu wybranego przeżywającego tragiczny okres w swoich dziejach, kiedy to Królestwo Północne, noszące nazwę Izrael, traciło swoją geograficzno-polityczną wolność. Podział Izraela na dwa królestwa nastąpił w 931 roku przed Chrystusem. Król asyryjski Tiglat Pileser III rozpoczął podbój Izraela, zajmując Galileę, okolice nadmorskie i Zajordanię (zob. 2 Krl 15, 29). Terytorium Izraela, do jego całkowitego upadku w roku 722 przed Chrystusem, tworzyły już tylko obszary zamieszkane przez pokolenia Efraima, Beniamina i Manassesa (wers 3).
Psalm ten mógł także stanowić lamentację mieszkańców Królestwa Południowego (Judei), którzy słowami tej pieśni wstawiali się u Boga za swoimi rodakami. Mógł on również odzwierciedlać błaganie i lamentację ostatnich mieszkańców tracącego wolność Królestwa Izraelskiego. Wołanie to wzmacnia refren, który został czterokrotnie powtórzony i za każdym razem nieco modyfikowany (zob. wersy: 4. 8. 15 i 20). Zawiera prośbę o odnowę życia narodu.
Utwór jest przejrzysty treściowo. Wyróżniamy w nim następujące jednostki tematyczne: I. Wołanie i prośba (wersy 2-4); II. Lamentacja (wersy 5-8); Metafora winnicy (wersy 9-20). Pieśń rozpoczyna się wezwaniem Boga, który otrzymał tytuł „Pasterz Izraela”. To jedno z piękniejszych i najbardziej praktycznych określeń Jahwe. W sformułowaniu tym Izraelici wyczuwali bowiem bezpieczeństwo i pokój, gdyż wierzyli, że Bóg dba o nich i mądrze ich prowadzi po drogach życia (zob. np.: Ps 23, 1-4; 78, 52; 79, 13; 95, 7). Psalmista wzmacnia to przekonanie, dodając jeszcze jedno określenie z pasterskiego słownictwa – „jak trzodę wiedziesz ród Józefa” (Ps 80, 2). Wyrażenie „ród Józefa” może nawiązywać do cudownego wyprowadzenia narodu wybranego z niewoli egipskiej lub określać pokolenia zamieszkujące północne obszary ziemi obiecanej. „Ród Józefa” może również definiować całego Izraela. Odnosząc się do tych tytułów, autor Psalmu błaga Boga – pełnego majestatu i potęgi („zasiadającego na cherubach” /wers 2/), aby ponownie zadbał o swoją trzodę i przyszedł jej z pomocą (wers 3). Kończący pierwszą strofę refren (wers 4), precyzuje o jaką pomoc chodzi – o odnowienie i wzmocnienie narodu. Stanie się to wtedy, kiedy Bóg ponownie „rozjaśni swoje oblicze” nad Izraelem. W symbolice biblijnej jasność ta oznacza łaskę i przychylność Boga (zob. Lb 6, 25; Ps 31, 17). Strofa druga (wersy 5-8) kumuluje cały ból narodu wybranego, który w negatywnych wydarzeniach własnej historii dostrzega zagniewanie Boga. Lud, pomimo zanoszonych modlitw (wers 5), jako pokarm otrzymuje „chleb płaczu”, a jako napój „obfitość łez” (wers6). W dodatku sąsiedzi i nieprzyjaciele kłócą się między sobą, komu przypadnie dziedzictwo Izraela (wers 7). W tej sytuacji psalmiście pozostaje ponownie wołać o Bożą łaskę, gdyż tylko ona może zmienić obecny stan rzeczy (wers 8).
Ostatnia, najdłuższa część Psalmu (wersy 9-20) otrzymała formę metafory – pod obrazem winnej latorośli (winnicy) kryje się cały naród wybrany. Motyw ten wielokrotnie jest spotykany na kartach Starego (zob. np.: Iz 5, 1-7; Jr 2, 21; Ez 15, 1-8; Oz 10, 1) i Nowego Testamentu (zob. np.: J 15, 1-11). W strofie tej wyraźnie są widoczne trzy spojrzenia autora natchnionego na sytuację Izraela, który jest winnicą Jahwe. Pierwsze z nich (wersy 9-12) jest zwróceniem się ku przeszłości, kiedy Bóg wyprowadził Izraela z niewoli egipskiej i pozwolił mu osiąść w Kanaanie. Tam rozrósł się w potężną i dorodną winorośl. Drugie (wersy 1317a) podejmuje refleksję nad pytaniem: „Dlaczego to wszystko się zmieniło?”. Psalmista szczegółowo opisuje wszystkie skutki pozbawienia winnicy Bożej opieki, którą symbolizuje zburzenie jej ogrodzenia (wers 13). Trzecia część metafory (wersy 17b-20) zawiera podwójną prośbę (dotyczącą oprawców – wers 17b i Izraelitów lub ich króla – wers 18) oraz obietnicę. Ta ostatnia dotyczy powrotu Izraelitów do wierności Bogu i gorliwości w realizacji Jego kultu („wzywanie Jego imienia” – wers 19).
Obraz winnicy ma przypomnieć fundamentalne przesłanie, które jako refren zostało powtórzone w wersie 20 – jak opuszczona i zrujnowana winnica potrzebuje odbudowy oraz odnowy, tak też przeżywający dramaturgię wydarzeń Izrael potrzebuje Bożej łaski, ale i odnowienia własnej gorliwości. Psalm 80 dotyka zagadnienia Bożej opieki – wpierw nad narodem wybranym, a w znaczeniu szerszym nad każdym człowiekiem. Izrael, który po śmierci króla Salomona doświadczył podziału państwa na dwa królestwa, następnie powolnego ich rozkładu, a w ostateczności również i upadku obydwu królestw, pyta o pasterską obecność Jahwe przy swojej trzodzie; pyta o decyzje właściciela winnicy, pozwalającego zniszczyć swoje dziedzictwo. Psalmista dostrzega źródło zaistniałej sytuacji, której bezpośrednią przyczyną jest odstąpienie Izraela od Boga (wers 19). Pragnienie przez Izraelitów niezależności lub samostanowienia o sobie sprawiło, że Jahwe zakrył przed nimi swoje oblicze. Pozwolił doświadczyć im czym jest życie bez Niego. Tymczasem im bliżej człowiek żyje Boga, tym bardziej staje się wolny. Im człowiek trzyma się bardziej Pasterza i Właściciela winnicy, tym większy pokój otrzymuje. Jednakże dla Pasterza pasterstwo, a dla Właściciela uprawa winnej latorośli jest zawsze ryzykiem. Człowiek bowiem bywa zmienny.
Zobacz całą zawartość numeru ►
