Pomagam, bo żyję!

REDAKCJA: – Jest Pani znaną i lubianą aktor­ką. Jak doszło do tego, że oprócz świata teatru i filmu również świat ludzi chorych i niepełnosprawnych stał się Pani tak bliski?

ANNA DYMNA: – Pyta mnie o to wiele osób, a ja mam problem, bo nie bardzo potra­fię na to pytanie odpowiedzieć. Wejście w przedziwny świat ludzi chorych nie było jakimś konkretnym momentem ani kolejnym pomysłem na życie. To się po prostu wydarzyło. Myślę, że było to konsekwencją mojego dzieciństwa, wychowania, wyznawanych wartości i stylu życia, jaki wyniosłam z rodzin­nego domu. Moja mama uczyła mnie, że każdy człowiek jest dobry i należy mu się szacunek. Od dziecka obserwowałam, w jaki sposób mama traktowała ludzi. Ona nawet do najbardziej sponiewie­ranego i brudnego pijaka zwracała się niczym do eleganckiego pana. To ona uczyła mnie, że pochylanie się nad nie­dolą drugiego człowieka powinno być czymś tak naturalnym jak oddychanie. Kiedy oddychamy, nie zastanawiamy się nad tym, że to robimy. Oddychanie jest odruchem. Tak samo powinno być z pomaganiem. Nigdy więc nie zastana­wiałam się nad tym, dlaczego pomagam innym. Pomagam, bo żyję! To dla mnie oczywiste.

– A czy nie myślała Pani przed laty o wyborze zawodu wprost związanego z pomaganiem?

– Moim dziecięcym marzeniem było zostać mikrobiologiem morskim. Świat wody zawsze mnie fascynował. Wyobrażałam sobie, że będę chodzić po dnie oceanu, obserwując ryby, mu­szelki i wodorosty. Niestety, ze wzglę­dów zdrowotnych musiałam porzucić swoje poważne plany życiowe. Od 11. roku życia chodziłam do Kociego Te­atru. Prowadził go Jan Niwiński, eme­rytowany aktor, który mieszkał w mojej kamienicy. Nigdy jednak nie myślałam, by zostać aktorką. W tym teatrzyku gra­łam wspaniałe role: od Marysi Sierotki do Mirandoliny Goldoniego. Uczyłam się setek wierszy, brałam udział w konkur­sach recytatorskich, ale traktowałam to jak wspaniałą zabawę, równie dobrą jak łowienie ryb, jeżdżenie na rowerze czy zabawę w Indian z chłopakami. Byłam przy tym bardzo nieśmiała i nie wyobra­żałam sobie nawet, bym mogła kiedyś płakać, śmiać się na zawołanie na scenie i tak codziennie zarabiać na życie. Kiedy miałam 16 lat, wymyśliłam sobie, że pój­dę na psychologię. Chciałam zajmować się ludźmi, którzy nie potrafią sobie poradzić w życiu: sierota­mi z domu dziecka, więźniami, dziewczynami z poprawczaka. No i w maturalnej klasie złoży­łam papiery na tę psychologię. Gdy pan Niwiński się o tym do­wiedział, dostał szału i kazał mi zdawać do szkoły teatralnej. Egzaminy na tę uczelnię odbywają się wcześniej niż na inne, więc niczym nie ryzykowa­łam. Bałam się pana Jana, więc poszłam na te egzaminy. Nie miałam jeszcze 18 lat. Byłam chyba dobrze przygotowana przez te lata zabawy w Kocim Teatrze. Wyglądałam jak dziecko, byłam praw­dziwa, naiwna i po prostu dostałam się. A potem już nigdy nie miałam czasu, by się zastanawiać, czy chcę być aktorką.

– Czy uprawianie tego zawodu wpłynęło na to, w jaki sposób dzisiaj kontaktuje się Pani z osobami chorymi i niepełnosprawnymi?

– Trafiłam do niezwykłego, pięknego świata. Pracując z wrażliwymi, mądrymi ludźmi nad rolami, przez całe życie uczę się wczuwać w sytuację drugiego czło­wieka, pojmować jego uczucia, emocje, marzenia, kompleksy, tragedie i rado­ści. To wspaniały zawód. Uczy pokory, współpracy, rozwija wrażliwość, toleran­cję, cierpliwość. Pomaga nie tylko rozu­mieć, ale i szanować każdego człowieka. Miałam to szczęście, że zostałam aktor­ką w najlepszym czasie, w najlepszym miejscu. Pracowałam z najwybitniejszy­mi artystami. Oni uczyli mnie słuchać, współodczuwać, przekazywać uczucia i myśli. Po prostu uczyli mnie zbliżania się do człowieka. Myślę, że to w dużym stopniu spowodowało i przyczy­niło się do tego, że któregoś dnia stanęłam naprzeciwko osób nie­pełnosprawnych intelektualnie i zaprzyjaźniłam się z nimi.

– Pamięta Pani swój pierwszy kon­takt z osobami niepełnosprawny­mi intelektualnie?

– Pamiętam. To był rok 1999. Ksiądz Tadeusz Isakowicz-Zaleski, prezes Fun­dacji im. Brata Alberta zaprosił mnie do Radwanowic pod Krakowem na przegląd twórczości teatralno-muzycznej ludzi z upośledzeniem intelektualnym. Wła­śnie tam ks. Tadeusz prowadzi warsztaty terapii zajęciowej i dom stałego pobytu dla takich osób. Bałam się tam pojechać. Nigdy nie znałam takich ludzi. Nie zna­łam również osobiście ks. Tadeusza. Nie wiedziałam, co mnie tam spotka i jak sobie poradzę. Kiedy przyjechałam na miejsce, otoczyła mnie grupa dziwnych istot – całowali mnie, ściskali, płakali, przytulali się. Nie wiedziałam, co się dzieje. Przez pierwsze 5 minut myślałam, że zwariuję. A potem w jednej chwili wszystko się zmieniło. Poczułam się po­trzebna i kochana. W krótkim czasie okazało się, że potrafię kontaktować się niepełnosprawnymi pozawerbalnie i że dokładnie rozumiem, o co im chodzi. Gdy ktoś potrzebował sobie popłakać, to przychodził, przytulał się i płakał. Tyle, ile potrzebował. Potem odchodził i wszystko wracało do normy. Bez słów, bez tłumaczenia. Odkryciem było dla mnie to, że osoby niepełnosprawne in­telektualnie niczego nie udają i mają w sobie wielką prawdę. Na scenie, podczas przeglądu, zobaczyłam pięk­no, z którym nigdy wcześniej się nie zetknęłam. Wracałam stamtąd z mie­szanymi uczuciami, pękała mi z bólu głowa, dostałam gorączki z nadmiaru nieznanych dotąd przeżyć.

– A jednak coś zaczęło Panią ciągnąć do Radwanowic…

– Tak. Coraz częściej tam bywa­łam. Wsiadałam na rower i jechałam odwiedzić moich niepełnosprawnych przyjaciół. Oni bardzo szybko zaczęli mnie traktować, jakbym od zawsze była jedną z nich. Przyjęli mnie i zaakcep­towali. Kiedy mnie widzieli, krzyczeli: „Ania!, Ania!”. Albo: „Mama przyjechała, mama!”. Oni są spontaniczni i za nic mają wszelkie konwenanse. Przekonałam się o tym, gdy któregoś razu przyjechałam do nich w odwiedziny, a oni byli na Mszy świętej w kaplicy. Chciałam cichutko wejść do środka, ale na nieszczęście przy otwieraniu drzwi strasznie zaskrzypia­ły. A był akurat najważniejszy moment Mszy – Przeistoczenie. Oni, gdy tylko mnie zobaczyli, nie zważając absolutnie na to, co dzieje się przy ołtarzu, ruszyli wszyscy w moją stronę, krzycząc wnie­bogłosy. A biedny ksiądz tak stał przy ołtarzu z najświętszą Hostią w dłoniach.

Z czasem zrozumiałam, że jako za­wodowa aktorka, mogę się im na coś przydać, na przykład w przygotowaniu przedstawień teatralnych. To się stało bardzo spontanicznie, nie było w żaden sposób wymuszone. I nagle zdałam sobie sprawę, że przy osobach niepełnospraw­nych intelektualnie w końcu mogę być normalnym człowiekiem.

– Ma Pani na myśli to, że wśród nich nie musi Pani grać i wchodzić w jakieś role?

– Proszę pamiętać, że jako aktorka, jestem osobą publiczną, rozpoznawalną. Stale jestem oceniana, prześwietlana. Widzowie patrzą na mnie przez pryzmat odtwarzanych ról. Obecnie, w dobie in­ternetu, ludzie mogą napisać o mnie dosłownie wszystko. Nieraz zdarza się, że ktoś wypowiada się na mój temat, kompletnie nic o mnie nie wiedząc. Kiedy na przykład zagrałam alkoholicz­kę, powszechnie mówiło się, że Dymna pije. A w Radwanowicach znalazłam się wśród ludzi, którzy mnie nie znali i po­lubili dlatego, że z nimi jestem i jestem jaka jestem. Pokochali mnie nie dlatego, że zagrałam wybitne role i mam znane nazwisko, ale obdarzyli mnie miłością i zaufaniem dla mnie samej, zupełnie bezinteresownie. I w tym właśnie sensie dzięki osobom niepełnosprawnym sta­łam się normalnym człowiekiem. Gdy tak patrzę na swoje życie, to widzę, że najwięcej wysiłku włożyłam w to, żeby tę normalność w sobie zachować: robić przetwory, myć podłogi, kopać w ogród­ku. Tej codziennej zwyczajności i nor­malności uczę się teraz też od osób niepełnosprawnych.

– Od 15 lat prowadzi Pani w telewizji pro­gram „Spotkajmy się”. Zaprasza Pani do rozmowy osoby chore, które niejednokrot­nie doświadczają wielkiego cierpienia. Jaka nauka płynie dla Pani z tych spotkań?

– To trudne pytanie, bo każde takie spotkanie i rozmowa stanowią oddzielną historię; historię człowieka, który stoczył walkę, przeszedł przez ból, by wreszcie odbić się od cierpienia i odzyskać na­dzieję. Czasem jest to opowieść o świa­domym odchodzeniu, o walce o każdy oddech i krok, o ogromnych zwycię­stwach, nieodwracalnych przegranych, o radości, rozpaczy, miłości, samotno­ści, ale przede wszystkim o niepojętej sile, która tkwi w każdym człowieku. To, co się wydarza podczas tych roz­mów, nieraz całkowicie przekracza moje wyobrażenia o świecie i ludzkim bólu. Czasem tego nie wytrzymuję i płaczę. Ale zdumiewające, że spotkania te, choć czasem wiele kosztują, to w efekcie dają mi potężną siłę, uczą mnie radości z ma­łych rzeczy, z każdej chwili i pozwalają dostrzec głęboki, prawdziwy sens życia.

– Ilekroć oglądam program „Spotkajmy się”, podziwiam Pani zdolność bardzo naturalnego kontaktowania się z osobami chorymi i rozmawiania z nimi o tym, co dla nich najtrudniejsze i najbardziej bolesne. Można się tego nauczyć?

– Realizacja programu „Spotkajmy się” to bardzo delikatne i trudne przed­sięwzięcie. Każdy człowiek jest inny, ina­czej odczuwa ból, ma inną wrażliwość. Takie rozmowy przed kamerą to dla nich przecież często intymna, wstydliwa spra­wa. Muszą dokładnie wiedzieć, po co to robimy, komu to służy, komu pomagają, dzieląc się swoim cierpieniem i doświad­czeniami w chorobie. Muszą mieć do mnie zaufanie. Dlatego przed nagraniem, jak tylko to możliwe, spotykam się z nimi osobiście albo godzinami rozmawiamy przez telefon, wymieniamy e-maile. Żeby móc z kimś rozmawiać przed kamerą o najtrudniejszych przeżyciach, trzeba najpierw zadać sobie trud poznania tej osoby. Musimy się poznać i czasem się udaje nawet zaprzyjaźnić. Oprócz tego przygotowuję się do programu zbiera­jąc informacje na temat danej choroby. Staram się zdobyć fachową wiedzę, spo­tykam się często z lekarzami, bo dzięki temu jestem w stanie lepiej zrozumieć sytuację, w jakiej jest mój rozmówca. Pyta pani, czy można nauczyć się rozma­wiać z chorymi o ich najboleśniejszych przeżyciach? Nie wiem, czy można się tego nauczyć, ale wiem, że ja nie umiem. I póki wiem, że nie umiem, mogę to robić naprawdę. Jak już się nauczę, wte­dy przestanę. Zresztą to nie ja jestem najważniejsza podczas tych rozmów. Bohaterami tych spotkań są moi go­ście i tak naprawdę to oni prowadzą rozmowy. Pozwalam im na to. Oni sami decydują, o czym chcą mówić, a ja muszę uszanować to, że nieraz wolą na jakiś temat pomilczeć. Bardzo pilnuję tego, by rozmowy, które prowadzimy, opowiadały konkretną historię człowieka, a nie go obnażały i odzierały z godności. Zale­ży mi na tym, by pytania, które zadaję moim gościom nie były stawiane z po­zycji fachowca – kogoś, kto wie o da­nej chorobie i cierpieniu więcej, niż oni. Zaprosiłam kiedyś do programu dziewczynę cierpiącą na anoreksję. Po­wiedziała mi, że jestem pierwszą oso­bą, która z nią normalnie rozmawia. Wyznała, że na terapii, z której dopiero co wróciła, wszyscy mówili jej co ma czuć i co myśleć. Nikt jej nie słuchał, bo wszyscy uważali się za fachowców, którzy wiedzą o niej więcej, niż ona sama. Tymczasem osoby chore, cierpiące i niepełnosprawne potrzebują normalnej rozmowy. Chcą, aby rozmawiać z nimi o tym, co czują i czego pragną. Potrze­bują również rozmów na temat śmierci albo rodzącego się w nich buntu. Dla­tego muszę być wrażliwa i uważna, by podczas rozmowy nie realizować tylko jakiegoś wcześniej ułożonego scenariu­sza, ale odpowiadać na realne potrzeby konkretnego człowieka.

– Potrzeba nieraz dużego wyczucia, by tak zadać pytanie, aby rozmówca zechciał się przed nami otworzyć i opowiedzieć o tym, co nosi w sobie, a czego być może nie widać na pierwszy rzut oka.

– Tak. Bo czasem spotykamy kogoś chorego i od razu wiemy, co mu dolega: siedzi na wózku, jest sparaliżowany… Ale możemy też mieć do czynienia z osobą, która zewnętrznie wygląda jak okaz zdrowia, a jej choroba jest dla świata całkowitą tajemnicą. I szczególnie w takim przypadku potrzeba wrażliwości i taktu, by delikatnie wydobyć z kogoś te najgorsze lęki, które ukryte są w środku. Bo proszę pamiętać, że każdy nosi w so­bie jakiś ból, jakieś inwalidzkie wózki. My też mamy je w sobie, choć wydaje nam się, że jesteśmy zupełnie zdrowi. Podczas rozmów, które prowadziłam z chory­mi, czasami zdarzało się, że role jakby się odwracały i to ja byłam przez nich wysłuchiwana i pocieszana. Pamiętam jedną z takich rozmów. Dziewczyna na wózku cierpiała na SM. Ruszała tylko jedną ręką, ale wciąż się uśmiechała i po­wtarzała, że jest bardzo szczęśliwa. Mó­wiła mi: „Aniu, ja jestem ważna i mam ważną rolę do spełnienia, bo gdyby nie ja i moja choroba, tacy ludzie, jak ty, nie wiedzieliby, jak bardzo są szczęśliwi”. Mówiła to z taką dumą i radością, że coś we mnie pękło i zaczęłam płakać. Oczywiście przerwano nagranie, a ona swoją siną, wychudzoną rączką głaskała mnie, mówiąc: „Aniu, nie płacz, będzie dobrze”. Było mi wstyd, ale przecież je­stem zwyczajnym człowiekiem. Żaden psycholog ani lekarz raczej nie mógłby się tak zachować w swoim gabinecie. Ja na szczęście jestem tylko aktorką. Moi rozmówcy pokazują mi, że cierpienie przyspiesza dojrzewanie i że osoby nim dotknięte wiedzą o życiu dużo więcej, niż my i dużo szybciej odkrywają nie­dostępne dla nas tajemnice.