Nie tylko dla dzieci

Redakcja: – Wydaje się, że w społeczeństwie utarło się przekonanie, że logopeda to osoba, która pracuje jedynie z dziećmi. Jest ono jednak nieprawdziwe. Jak wygląda praca logopedy z osobami dorosłymi? W jakich sytuacjach tacy specjaliści mogą pomóc?

dr Kamila Kuros-Kowalska: – Przede wszystkim, żeby logopeda mógł prowadzić efektywną terapię z osobami dorosłymi, powinien ukończyć studia z zakresu neurologopedii. Samo ukończenie logopedii może nie dać do tej terapii aż tak wielu narzędzi. Na studiach podyplomowych z zakresu neurologopedii student zdobywa praktyczne umiejętności, wiedzę z zakresu zaburzeń mowy pochodzenia neurologicznego oraz wiedzę m.in. z zakresu metodyki pracy z osobami dorosłymi. Nie można bowiem do terapii z dojrzałymi ludźmi używać narzędzi, które stosujemy do pracy z dziećmi. Osoba dorosła, której przykładowo pokazywalibyśmy dziecięce obrazki lub infantylne materiały, poczuje się traktowana mało poważnie i może zniechęcić się do współpracy. Dlatego, jeśli logopeda pragnie pracować z dorosłymi, zaleca się, by poszerzał swoje kompetencje poprzez udział w specjalistycznych warsztatach i kursach, a zwłaszcza podczas studiów podyplomowych z zakresu neurologopedii.

Studenci studiów stacjonarnych na kierunku: logopedia na Uniwersytecie Śląskim mają w programie przedmioty związane z terapią osób dorosłych. Przedmioty z zakresu gerontologopedii pomagają zrozumieć procesy zachodzące w organizmie wraz z wiekiem człowieka, a które wpływają na jego sposób komunikacji. Dzięki tej wiedzy przyszli logopedzi będą wykazywać się większą empatią w kontaktach ze starszymi pacjentami.

Logopedia jest dziedziną interdyscyplinarną, która łączy elementy medycyny, pedagogiki, psychologii oraz językoznawstwa. Wszystkie ww. dyscypliny pomagają w prawidłowym zrozumieniu procesów, które zachodzą w organizmie człowieka. Jeśli logopeda ma wiedzę dotyczącą neurolingwistyki, odpowiedniego podejścia do pacjenta, a także tego, co dzieje się w wyniku różnych zaburzeń w mózgu osoby starszej, to po połączeniu wszystkich tych zagadnień może łatwiej zaprogramować pracę z osobą dorosłą. Logopedia jest jak wspaniała układanka, którą krok po kroku – razem z pacjentem układamy i widzimy rezultat, jeśli odpowiednio ukierunkujemy naszą współpracę.

Są logopedzi, którzy czują się komfortowo jedynie w pracy z dziećmi, a inni otwarcie mówią o tym, że ich powołaniem jest diagnoza i terapia dorosłych. Zdarza się, że motywacją do podjęcia studiów neurologopedycznych jest przypadek udaru, czy jakiejś innej choroby neurologicznej lub neurozwyrodnieniowej, w rodzinie. Nasi studenci często w trakcie praktyki odkrywają jak fascynująca i pełna wyzwań może być praca z dorosłymi oraz jakie może przynieść efekty.

Większość z nas zdaje sobie sprawę z faktu, że polskie społeczeństwo się starzeje. Zatem terapia z osobami starszymi jest w zasadzie przyszłością logopedii i myślę, że będzie stanowiła coraz większą część logopedycznej pracy. W dzisiejszych czasach z pomocą logopedom i rodzinom starszych osób przychodzą przeróżne nowinki techniczne, które ułatwiają terapię. Pacjent może sam wspomagać proces zdrowienia poprzez korzystanie z różnych programów komputerowych umożliwiających ćwiczenia w domu, kiedy dopiero za jakiś czas znowu odwiedzi logopedę w jego gabinecie. W takich multimedialnych programach znajdują się m.in. ćwiczenia dla osób po udarze mózgu lub z zaburzeniami mowy, które usprawniają na przykład artykulatory czy funkcje, które zostały ograniczone w wyniku konkretnych chorób lub urazów neurologicznych.

Metodyka pracy z pacjentem oraz zdobywana wiedza przez studentów jest aktualizowana i można stwierdzić, że idzie z duchem czasu, a więc ewoluuje. Zmienia się także sposób myślenia o zawodzie logopedy. Przekonanie, że jest to specjalista zajmujący się wyłącznie usprawnianiem mowy dzieci jest nieprawdziwe i jesteśmy coraz bardziej świadomi rozmaitości problemów, które może pomóc rozwiązać logopeda. Tempo życia, z którym przychodzi nam się mierzyć sprawia, że różne problemy neurologiczne dotykają osób w coraz młodszym wieku. To sprawia, że pracy dla logopedów, którzy pomagają w terapii takich pacjentów, jest coraz więcej.

W logopedii najważniejsze i najwspanialsze jest to, że pracuje się z drugim człowiekiem. A ten jest zawsze wyjątkowy. Istotne jest indywidualne podejście do każdej osoby, którą spotykamy w gabinecie, czy w szpitalu. Praca logopedy jest także budowaniem relacji, tzw. przyjaźni terapeutycznej, często z całymi rodzinami. Gdy widzimy zaangażowanie bliskich, to nasza praca jest łatwiejsza i przynosi wymierne efekty.

– Z jakimi schorzeniami borykają się pacjenci, którym pomóc może logopeda?

– Neurologopedzi często pracują z dorosłymi, którzy ulegli różnego rodzaju wypadkom, przeszli udary, cierpią na demencję czy chorobę Alzheimera, z pacjentami z uszkodzeniami i dysfunkcjami ośrodkowego układu nerwowego. Mówimy o wielu przypadłościach, które dotyczą w dużej mierze osób starszych, i które w jakiś sposób przekładają się na sposób ich funkcjonowania w życiu społecznym związany z trudnościami lub nieraz brakiem możliwości komunikacji. Osobom tym zdarza się zapominać jakichś słów, ich wypowiedzi nieraz są trudne do zrozumienia, zaburzona jest tzw. fluencja słowna. W takich przypadkach pomoc logopedy jest bardzo wskazana.

W Polsce na każdym oddziale neurologicznym/rehabilitacji neurologicznej zatrudniony jest neurologopeda. Pacjenci, którzy przeszli udary mózgu stanowią dużą grupę osób, z którymi logopedzi pracują. W przypadku osób z afazją prowadzona terapia logopedyczna pomaga w odzyskiwaniu funkcji mowy po udarze mózgu. Pacjenci mają także inne powikłania jak zaburzenia połykania czy trudności w poruszaniu się. W przypadku uszkodzenia komórek mózgowych, w zależności od tego, jakie obszary mózgu uległy uszkodzeniu, takie funkcje czy umiejętności zostają zaburzone. Gdy naruszone zostaną struktury odpowiedzialne za funkcje językowe, pacjenci niejednokrotnie mają problem z tworzeniem wypowiedzi, np. definiowaniem słów, znalezieniem odpowiedniego słowa czy też rozumieniem. Zdarza się także, iż chory wypowiada jakiś komunikat, w jego mniemaniu prawidłowy, którego odbiorcy w ogóle nie rozumieją.

Nasi podopieczni cierpią na różne rodzaje afazji, dyzartrie, mają neurogenne zaburzenia połykania, choroby neurodegeneracyjne, neurozwyrodnieniowe, zespół pomijania stronnego, a nawet choroby neurologiczne o podłożu metabolicznym.

Neurologopedzi są potrzebni we wszystkich miejscach, gdzie przebywają osoby starsze. Budujące jest to, że na przykład w domach pomocy społecznej coraz częściej są organizowane zajęcia z logopedą dla podopiecznych. Ludzie w starszym wieku borykają się z różnymi problemami mogącymi wpłynąć na ich zdolność komunikacji. Ciało człowieka także się zmienia, co wpływa na motorykę narządów mownych, często osoby starsze mają protezy uzębienia, to w dużym stopniu również wpływa na mowę.

– Na jakim etapie leczenia osób chorych neurologicznie potrzebna jest pomoc logopedy?

– Jak szybko logopeda rozpoczyna terapię pacjentów na oddziale neurologicznym, jest kwestią indywidualną i zależy od wielu czynników. Lekarz prowadzący każdorazowo podejmuje decyzję, w której dobie od przyjęcia pacjenta możemy zacząć ćwiczenia. Wcześniej jednak neurologopeda wchodzi w skład zespołu, który diagnozuje, przeprowadza wywiad i programuje wstępne działania. Na samym początku przychodzimy dosłownie na chwilę, żeby tylko zapoznać się z chorym, zapytać jak się czuje, powiedzieć mu, że pojawimy się u niego za jakiś czas. Dopóki pacjent nie opuści oddziału, ma zapewnioną terapię logopedyczną. Problemy zaczynają się często po wypisaniu pacjenta do domu. W wielu przypadkach wydajemy bowiem zalecenia do kontynuowania terapii, niestety kolejki oczekiwania do neurologopedy w poradniach przyszpitalnych i innych placówkach, które działają w ramach NFZ, są bardzo długie, a wiemy przecież, że nie wszystkich stać na korzystanie z takiej terapii w sektorze prywatnym. Tutaj widać jak bardzo przydają się nowoczesne programy i aplikacje komputerowe (np. https://toker.com.pl/cwiczenia-logopedyczne-dla-doroslych), dzięki którym terapia rozpoczęta w szpitalu może być kontynuowana w domu. Oczywiście technologia nie jest w stanie zastąpić fizycznej obecności logopedy, może być jednak elementem wspierającym ćwiczenia i dochodzenie do sprawności.

– Jak długo trwa terapia logopedyczna pacjentów neurologicznych?

– Tego nigdy dokładnie nie da się przewidzieć. Wiele zależy od ogólnej kondycji pacjenta i jego zaangażowania. U niektórych osób terapia będzie trwała rok, a u innych znacznie dłużej. Wszystko jest uwarunkowane przebiegiem choroby. Jeśli mówimy o udarach, to istotnym czynnikiem, który będzie decydował np. o długości terapii będzie to, z jakim typem udaru (niedokrwiennym udarem mózgu czy udarem o podłożu krwotocznym) mamy do czynienia. Ważne jest także jak aktywny był pacjent zanim doszło do udaru. Jeśli była to osoba, której kondycja fizyczna i umysłowa była słaba, to rzecz jasna, logopeda będzie miał więcej pracy.

– Jak w pomoc takim pacjentom mogą się włączyć osoby bliskie?

– Idealna sytuacja ma miejsce wtedy, kiedy bliski uczestniczy w terapii i widzi jak logopeda pracuje, w jaki sposób wykonywane są różne ćwiczenia. Rodzina staje się ogromnym wsparciem terapeuty, ponieważ może utrwalać wszystko to, co próbuje osiągnąć i wypracować podczas spotkania specjalista. Rodzina może też motywować pacjenta do ciągłej pracy i usprawniania komunikacji oraz funkcji poznawczych. Osoby, które cierpią na jakieś schorzenia neurologiczne zmagają się bowiem z wieloma problemami dotyczącymi różnych sfer życia, przez co długotrwała rehabilitacja staje się z czasem męcząca.

Logopeda, wraz z chorym i jego bliskimi, szuka sposobu terapii, który będzie dla pacjenta jak najbardziej atrakcyjny i zajmujący. Często staramy się dowiedzieć co jest pasją danej osoby, co jej sprawia przyjemność i na tej podstawie próbujemy modyfikować sposób pracy. Nierzadko, szczególnie w przypadku osób starszych, sięgamy po teksty modlitw, które powtarzane przez większość życia, są zapisane w pamięci długotrwałej. Przypominanie ich sobie po jakichś urazach neurologicznych, może dać bardzo dobre efekty i sprawić, że chory uwierzy w to, że osiągnie w terapii sukces. Próbujemy dotykać tematów, które zajmowały i fascynowały pacjenta przed jego chorobą. To daje mu motywację i pozytywne nastawienie. Logopedów ujmuje ogromna wdzięczność starszych osób, które doceniają każdy gest, spotkanie, poświęcony czas. Jeśli pacjent widzi zaangażowanie logopedy, to terapia zwykle przynosi lepsze rezultaty.

– Pochylmy się jeszcze nad osobami dotkniętymi demencją. Kiedy bliscy powinni poprosić logopedę o pomoc? Czy są jakieś konkretne symptomy, które powinny nam to zasygnalizować?

– Kiedy widzimy, że osoba, która do tej pory była bardzo elokwentna, lubiła opowiadać i dzielić się wieloma historiami, nagle się wycofuje/zmienia, to jest to dla nas sygnał, że powinniśmy się poradzić specjalisty. Dotyczy to także innych aktywności, z których starsza osoba rezygnuje. Może to być zaprzestanie rozwiązywania krzyżówek, czytania czy interesowania się jakimiś zagadnieniami. Wszelkie nagłe zmiany w zachowaniu, czy nawet osobowości, powinny nas zaniepokoić. Jeśli starsza osoba nagle coraz częściej uporczywie kaszle, dławi się przy spożywaniu posiłków, to także sygnał, że warto udać się na badanie logopedyczne.

Gdy starsze osoby nagle zostają same i pogrążają się w tej samotności, ich mózg przestaje być stymulowany na dotychczasowym poziomie, przez co spada jego aktywność. Dlatego gorąco zachęcam, aby starsi jak najczęściej spotykali się z innymi osobami, wychodzili z domu, tworzyli i utrzymywali relacje. Dzięki temu mózg, ale i cały organizm jest aktywny, przez co dłużej możemy zachować sprawność. Musimy stale motywować starszych do działania. Nie mogą się oni czuć niepotrzebni i niedoceniani. Starość to piękny czas, którym powinniśmy naszych bliskich nauczyć się cieszyć. Młodzi ludzie mogą naprawdę wiele czerpać od starszych, powinni spędzać z nimi jak najwięcej czasu i pokazywać, że są ważni.

– Jakie ma Pani rady dla bliskich osób chorych neurologicznie?

– Ważne jest, aby bliscy wsłuchiwali się w rady specjalistów. Jeśli mówimy o pacjentach przebywających na oddziałach neurologicznych, to logopeda poinformuje rodzinę o tym, w jakim stanie pacjent był na początku terapii, a w jakiej kondycji opuszcza szpital. To jest kluczowa informacja, ponieważ pokazuje, czy zaburzone w wyniku jakiegoś urazu neurologicznego funkcje mowy, wracają do normy.

Logopeda da nam konkretne zalecenia jak pracować z chorym, jak pomagać usprawniać jego komunikację i funkcjonowanie. Powie nam też jak często powinny odbywać się spotkania z logopedą. Nie bójmy się zadawania pytań, jeśli czegoś nie wiemy lub nie rozumiemy.

Pamiętajmy, że rolą bliskich jest, aby nie doszło do regresu. Musimy stworzyć takie warunki dla pacjenta, aby próbować zapobiegać kolejnym udarom czy innym epizodom neurologicznym. Im bardziej jesteśmy świadomi, im większą mamy wiedzę, tym pewniej możemy działać. Bywa, że bliscy tak bardzo angażują się w pomoc chorym, że stają się prawdziwymi ekspertami, a nawet decydują się, aby pogłębiać swoją wiedzę na studiach. Gorąco zachęcam do zaangażowania się w pomoc naszym chorym.

– Dziękuję bardzo za rozmowę.

Autorzy tekstów, Markowicz Magdalena, Polecane, Nasze propozycje