O postępowaniu w udręczeniu

Słowa Psalmu 142 płyną z serca udręczonego. Otrzymały one formę lamentacji indywidualnej, w której orant wyróżnił następujące zagadnienia: I. Błagalne wołanie do Jahwe (wersy 2-3); II. Opis aktualnej sytuacji (wers 4-5); III. Wyznanie zaufania Bogu (wers 6); IV. Prośby (wersy 7-8).

Tradycja żydowska łączy ten utwór z Dawidem, który uciekając przed królem Saulem, kilkakrotnie chronił się w jaskiniach (wers 1; zob. Pierwsza Księga Samuela 22, 1-2; 24, 4-9; Ps 57, 1). Na podstawie treści psalmu trudno jednak potwierdzić tę opinię.

Psalmista pragnie opowiedzieć Jahwe o swoich kłopotach, odsłonić przed Jego obliczem swoje strapienie (wersy 2-3). Wie, że Bóg zna i rozumie jego aktualną sytuację oraz trudną ścieżkę życia (wers 4), ale odczuwa silną potrzebę wypowiedzenia siebie przed Nim. Jest świadomy, że modlitwa wzmacnia jego więź z Bogiem, umocnienia go oraz ułatwia przyjęcie Bożych darów. Człowiek, gdy mówi Bogu o swoich sprawach nie informuje Go, co się z nim dzieje i czego potrzebuje, gdyż Bóg doskonale to wszystko zna (zob. Ewangelia według św. Mateusza 6, 32), ale otwiera się na łaski, którymi Bóg chce go obdarzyć w kontekście aktualnej sytuacji jego życia.

W swojej modlitwie psalmista nawiązuje do działań przeciwników, których celem jest zniszczenie lub ograniczenie funkcjonowania psalmisty. W Psałterzu tego rodzaju postępowanie zostało zobrazowane za pomocą stawiania sideł (wers 4; zob. Ps 91, 3; 119, 110; 124, 7; 140, 6; 141, 9).

Oprócz agresji wrogów, psalmista eksponuje swoje osamotnienie i niemożność znalezienia miejsca, które zapewniłoby mu poczucie bezpieczeństwa (wers 5). Prośba do Boga – „popatrz na prawo i zobacz: nikt na mnie nie zważa” (wers 5; Ps 16, 8; 110, 5; 121, 5), nawiązuje do ówczesnej taktyki walk żołnierzy. Bez przyjaznego druha po prawej stronie żołnierz był narażony na atak wroga, gdyż stronę lewą osłaniał tarczą, ale prawa pozostawała odsłonięta i tym samym zagrożona. Strona prawa to także miejsce świadka obrony w procesie sądowym (zob. Ps 109, 31).

Psalmista w wersie 6 powraca do modlitewnego wołania (zob. Księga Lamentacji 3, 8), zapoczątkowanego w wersie 2. Cały wers 6 stanowi świadectwo jego wiary i zaufania wobec Boga. Będąc duchowo przy Bogu, czuje się bezpieczny, co podkreślił stosując wyrażenie „kraina żyjących” (zob. Ps 27, 13; 116, 9; Jr 11, 19), które oznacza ten świat. Stanowi ono kontrast wobec „krainy zmarłych”, symbolizującej Szeol (zob. Ps 31, 18; 55, 16; Iz 5, 14).

Opisując swoje udręczenie i brak możliwości obrony wobec potężnych prześladowców, pragnie skłonić Boga do interwencji, czyli wysłuchania jego błagań (wers 7). Konkretyzuje je przez obraz więzienia (wers 8a), które pozbawiło go wolności (niekoniecznie fizycznej). Można bowiem żyć jako wolny człowiek, a być uwięzionym przez manipulacje i destrukcyjne układy, presję ze strony inaczej myślących, czy też przez własny lęk lub toksyczne relacje.

Psalmista, chociaż wciąż przeżywa udręczenie, myśli już o wychwalaniu Boga (wers 8b; zob. Ps 116, 13-14.17; 118, 28-29). Myśleć pozytywnie wtedy, kiedy doskwierają trudności, to przejaw mądrości wiary, że niełatwy ten czas kiedyś minie, a trudności ustaną. Żyjący w latach 1491-1556 św. Ignacy Loyola, sprecyzował to w następujący sposób:

„Będący w okresie strapienia niech się sili na wytrwanie w cierpliwości, która jest przeciwna napaściom, jakie go spotykają, i niech myśli, że rychło dozna pocieszenia, jeśli tylko z pilnością przeciwstawi się temu strapieniu...” (tenże, Ćwiczenia duchowne, przekł. M. Bednarz, Kraków 2015(wznowienie), nr 321).

Psalmista wierzy, że będzie lepiej, a jego osamotnienie skończy się i wokół niego zgromadzą się żyjący sprawiedliwie. Zostanie nie tylko przywrócony do wspólnoty, ale i sam będzie zwornikiem wspólnoty (wers 8cd; Ps 22, 23-27). Rzeczywistość ta nie będzie jednak rezultatem wyłącznie jego działań, ale skutkiem opieki Boga nad nim.

Powróćmy jeszcze do zagadnienia „krainy żyjących” (wers 6). W rozumieniu Starego Testamentu udział w niej – dzięki łaskawości Boga – oznacza stabilność życia (zob. Ps 16, 5); troskę Boga o człowieka, o jego sprawy doczesne, co szczególnie było istotne w przypadku lewitów, którzy nie dysponowali własną ziemią umożliwiającą im utrzymanie (zob. Księga Liczb 3, 5-8; 12-13; 18, 20; Ps 119, 57; Księga Lamentacji 3, 24) oraz wieczne trwanie przy Bogu, pomimo ziemskiego przemijania człowieka (zob. Ps 73, 26).

Udział w „krainie żyjących”, to także każdy dzień, gdy człowiek, pomimo udręk i różnorodnych cierpień, patrzy z ufnością w przyszłość, nie pozwalając odebrać sobie nadziei. Tego rodzaju spojrzenie nie jest owocem ulotnych pragnień czy naiwnych złudzeń, ale zaufania i codziennego trwania przy Bogu.

Udręczenie ludzkiego życia, podobnie jak u psalmisty, może przerodzić się w duchowo-społeczne uwięzienie, które z czasem przekształca się w realne osamotnienie człowieka. Niejednokrotnie pozostaje wtedy tylko Bóg. Kto zgodzi się na Jego obecność, nigdy nie będzie sam.  

---

Zobacz całą zawartość numeru►

Autorzy tekstów, Ks. Wilk Janusz, Miesięcznik, Numer archiwalny, 2022nr09, Z cyklu:, Biblijne co nieco