Niezwykłe „rusztowanie”
O układ kostny warto dbać w każdym wieku, najlepiej od lat dziecięcych. Jest to przecież rusztowanie, na którym opiera się cały nasz organizm.
zdjęcie: canstockphoto.pl
2023-06-05
Układ kostny jest jednym z najważniejszych w ludzkim organizmie. Stanowi on nie tylko ochronę dla organów wewnętrznych, ale umożliwia także ruchomość całego ciała, dzięki której człowiek zdolny jest do prawidłowego funkcjonowania. Kościec to zatem nic innego jak rusztowanie nadające kształt naszemu ciału, które razem z przyczepionymi do niego mięśniami szkieletowymi tworzy aparat ruchu. Gdy tylko układ kostny zostaje zaatakowany przez chorobę lub doznaje urazu, wówczas organizm jest szczególnie narażony na szereg niebezpiecznych powikłań, wynikających z zastoju stawów lub z ogólnego unieruchomienia.
Układ kostny – budowa i funkcje
Kości to żywe struktury, które podlegają rozmaitym procesom. Kość umie się bronić przed chorobami, bo składa się z bardzo aktywnych tkanek, potrafiących się odmładzać i naprawiać powstałe uszkodzenia. Każdego roku 2-10% masy kostnej zostaje zregenerowana przez komórki odnowy oraz komórki wygładzające ubytki. Przebudowa kości trwa przez całe życie, tyle że w okresie dzieciństwa i wczesnej młodości proces przyrostu masy kostnej dominuje nad jej utratą. Dopiero około 40. roku życia człowiek osiąga tzw. szczytową masę kostną. W okresie późniejszym – zwłaszcza po 45. roku życia u kobiet – w przebudowie kości zaczyna przeważać utrata nad przyrostem masy kostnej.
Układ kostny składa się aż z 206 kości różnej wielkości, przyjmujących rozmaite kształty. Można go podzielić na szkielet osiowy i szkielet obwodowy. Szkielet osiowy jest trzonem układu kostnego górnej połowy ciała i chroni narządy wewnętrzne takie jak: serce, płuca oraz narządy przewodu pokarmowego. Z kolei szkielet obwodowy składa się z kości kończyn górnych i dolnych, a także dwóch obręczy – barkowej oraz biodrowej. Obręcze te łączą oba szkielety. W skład szkieletu osiowego wchodzi 80 kości: czaszki, kręgosłupa, żeber oraz mostka. Czaszka składa się z kości czołowej, kości skroniowych i ciemieniowych, a także kości potylicznej i klinowej. Wymienione kości stanowią w układzie kostnym tzw. mózgoczaszkę, gdyż mają za zadanie chronić mózg przed urazami. Między kośćmi czaszki znajdują się szwy, które są skostniałymi strukturami stanowiącymi nieruchome połączenia.
Na twarzoczaszkę składa się nieco więcej kości – mają one za zadanie ochraniać narządy zmysłów, takie jak węch, wzrok czy smak. W skład układu kostnego twarzoczaszki wchodzą: kości łzowe, nosowe oraz małżowiny nosowe dolne, dwie szczęki, lemiesza, dwie kości jarzmowe i podniebienne, kość sitowa i gnykowa oraz żuchwa. Dwie ostatnie kości stanowią ruchome elementy czaszki, przy czym kość gnykowa nie ma połączenia z innymi kośćmi czaszki.
Szkielet obwodowy zawiera z kolei 126 kości. Składa się z kości kończyny górnej i obręczy barkowej: obojczyka, łopatek, kości ramiennej, łokciowej i promieniowej, a także kości ręki: nadgarstka, śródręcza i paliczków. Kończyna górna i obręcz biodrowa składają się z: miednicy (szerszej u kobiety), kości udowej (najdłuższa kość w ciele człowieka), rzepki, kości piszczelowej, strzałkowej, kości stępu, kości śródstopia oraz paliczków. Co ciekawe, noworodki posiadają układ kostny złożony z 300 kości. Spadek ich liczby w późniejszym okresie życia jest związany ze zrastaniem się niektórych kości.
Ważną rolę w układzie kostnym człowieka pełni kręgosłup, który jest ruchomą kolumną, składającą się z 33-34 kręgów kostnych. Jest esowato wygięty i ma za zadanie utrzymywać głowę oraz górną połowę ciała w pozycji pionowej. Serce i płuca chroni 12 par żeber, z których
7 to żebra mające bezpośrednie połączenie z mostkiem (żebra prawdziwe), co odróżnia je od trzech par żeber rzekomych. Dwie ostatnie pary to żebra wolne.
Układ kostny nie jest sztywną konstrukcją dzięki obecności stawów. Szkielet człowieka pełni także inne funkcje – magazynuje wapń oraz produkuje krwinki. Jeśli człowiek nie posiadałby układu kostnego, jego ciało byłoby bezwładną masą. Oczywiście dzięki obecności wielu struktur, takich jak stawy i mięśnie, pozwala on na pełen zakres ruchu.
Jak zbudowana jest kość?
Kość, czyli podstawowy narząd układu kostnego, zbudowana jest z wielu tkanek. Jednakże oprócz tego, że zawiera on tkankę kostną, ma również w swoim składzie tkankę tłuszczową, chrzęstną oraz krwiotwórczą. Trzon kości długich stanowi istota zbita, z kolei nasada kości zbudowana jest przeważnie z istoty gąbczastej. Każda kość zawiera okrywającą ją tkankę zwaną okostną. Miejsca, w których dochodzi do połączenia dwóch kości, zwane są stawami. Występuje tam chrząstka stawowa. W skład kości wchodzi kolagen, który ulega nieustannej wymianie – mniej więcej co 7 lat układ kostny odnawia się.
W układzie kostnym człowieka występuje 5 rodzajów kości. Mają one różny kształt i wielkość i jest to uwarunkowane funkcją, jaką pełnią. W układzie kostnym wyróżniamy więc kości długie – są one dłuższe niż szersze, występują w kończynach górnych i dolnych i mają za zadanie umożliwiać ruch oraz dźwigać ciężar ciała. Przykładem takiej kości jest kość udowa, która jest w stanie wytrzymać nawet 2 tony obciążenia.
Spośród kości krótkich bardzo charakterystyczne są kości stępu i nadgarstka – wyglądem przypominają kości do gry. Mają za zadanie stabilizować stawy oraz biorą czynny udział w procesie poruszania się. Kolejnym rodzajem kości występującej w układzie kostnym jest kość płaska, która pełni funkcję ochronną dla narządów, np. serca. Przykładem takiej kości jest łopatka.
W układzie kostnym występują także kości różnokształtne, których kształt dostosowany jest do pełnionej funkcji. Przykładem są kręgi kręgosłupa, które ochraniają rdzeń kręgowy. Rodzajem kości, który w układzie kostnym ma za zadanie chronić ścięgna i stawy przed zużywaniem są tzw. kości trzewne. Do tego typu kości można zaliczyć rzepkę, która znajduje się w ścięgnie łączącym mięsień czworogłowy uda z kością piszczelową – osłania staw kolanowy.
Choroby układu kostnego
Tkanka kostna, podobnie jak każda tkanka organizmu, posiada swoje charakterystyczne choroby. Do najczęstszych zaliczamy krzywicę, osteoporozę, wrodzoną łamliwość kości, kostniakomięsaka, pęknięcia oraz złamania. Jedną z dolegliwości ze strony układu kostnego człowieka jest ból kręgosłupa. Ten odcinek układu kostnego jest najbardziej obciążony i podatny na różnego rodzaju patologiczne zmiany, w tym przede wszystkim skrzywienia i dyskopatie. Dotyczy to zwłaszcza osób w starszym wieku. Zazwyczaj ból kręgosłupa jest skutkiem jego przeciążenia lub nadwyrężenia, na przykład w wyniku zbyt długiego siedzenia lub stania w jednej pozycji albo dźwigania nadmiernych ciężarów. Ból kręgosłupa może być też spowodowany zmianami zwyrodnieniowymi, a w niektórych przypadkach także chorobami nowotworowymi. Choroby kręgosłupa mogą też objawiać się bólem w całkiem innych częściach ciała, na przykład bólem nóg lub bólem głowy.
Innym częstym problemem związanym z układem kostnym są urazy mechaniczne, takie jak złamania i zwichnięcia. W przypadku złamań kości mogą być one zamknięte lub otwarte. Złamanie zamknięte to takie, w przypadku którego nie została przerwana skóra. Złamanie otwarte oznacza przerwanie ciągłości skóry – złamana kość wystaje wówczas z rany. Złamania i inne urazy kości wymagają wizyty u lekarza i dość długiej rekonwalescencji – wiąże się ona z unieruchomieniem kończyny lub nawet całego ciała aż do czasu, gdy złamana kość się zrośnie. Zazwyczaj trwa to około 6-8 tygodni.
Dbajmy o kości!
Jak już zostało powiedziane, od pewnego wieku drastycznie tracimy masę kostną, dlatego o układ kostny warto dbać od lat dziecięcych. Jest to przecież rusztowanie, na którym opiera się cały nasz organizm. Należy zatem przestrzegać kilku zasad, aby nasze kości były jak najdłużej zdrowe i sprawne: należy spożywać produkty bogate w wapń i witaminę D, dbać o ruch na świeżym powietrzu, zwłaszcza na słońcu. Brak codziennej aktywności fizycznej może przełożyć się na stan naszych kości w przyszłości. Warto więc dla ich wzmocnienia i pobudzenia, w miarę możliwości wykonywać proste ćwiczenia. Oczywiście w przypadku osób starszych możliwości w tym względzie są nieco ograniczone, ale w wielu przypadkach z pewnością uda się dzięki ćwiczeniom (np. regularne spacery) nieco rozruszać zastane kości i stawy.
Zobacz całą zawartość numeru ►
