Opiekuńcze ABC
Opieka nad chorym w domu wciąż jest niedoceniana i niejednokrotnie spychana na peryferie medycznych potrzeb. Tymczasem stanowi ona bardzo ważny, a w wielu przypadkach nawet najważniejszy element całego procesu leczenia.
zdjęcie: pixabay.com
2023-12-01
Informacja o chorobie bliskiej osoby jest zwykle dużym szokiem dla rodziny, szczególnie gdy chory nagle traci sprawność, staje się niesamodzielny i leżący. Wówczas opiekunowie w krótkim czasie muszą poznać zasady właściwego sprawowania opieki oraz w taki sposób przeorganizować dotychczasowy harmonogram dnia, by dostosować go do indywidualnych potrzeb chorego. Pielęgnacja osoby chorej w domu, w tym opieka długoterminowa to temat niezwykle ważny i rozległy. Trudno w jednym artykule szczegółowo omówić wszystkie związane z nim zagadnienia, ale z pewnością warto przyjrzeć się bliżej tym najważniejszym i najbardziej podstawowym.
Kwestia opieki domowej dotyczy bardzo wielu chorych. Potrzeby zdrowotne i społeczne w tym zakresie dotyczą stale powiększającej się grupy osób w wieku sędziwym, pacjentów po urazach czaszkowo-mózgowych, udarach, chorych w śpiączce czy po amputacjach kończyn. W grupie wymagających takiej opieki znajdują się również osoby wracające do domu po hospitalizacji, czy też z postępującymi chorobami przewlekłymi, np. chorobą Parkinsona, stwardnieniem rozsianym lub z zespołami otępiennymi. Wszyscy ci chorzy wymagają długotrwałej, stałej opieki swoich najbliższych oraz wykwalifikowanego personelu medycznego – wymagają opieki długoterminowej w domu.
Od czego zacząć?
Zwykle wiadomość o poważnej chorobie spada na rodzinę nieoczekiwanie. Gdy okazuje się, że bliska osoba trafia do szpitala w wyniku wypadku, udaru czy zawału i prawdopodobnie będzie wymagała opieki i pomocy w codziennych czynnościach, trudno w ciągu kilku dni przeorganizować swoje życie. Są to jednak sytuacje, w których trzeba się zmobilizować i zrobić wszystko, by zapewnić choremu możliwie najlepszą opiekę. Kiedy zachodzi prawdopodobieństwo, że bliska nam osoba po powrocie ze szpitala będzie wymagała opieki, warto jak najszybciej swoje kroki skierować do pielęgniarki podstawowej opieki zdrowotnej (POZ). Po rozpoznaniu problemu, pielęgniarka POZ wskaże różne możliwości korzystania ze świadczeń medycznych w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ). Jeśli chory będzie wymagał usług opiekuńczych, pielęgniarka POZ powinna wskazać także kontakt do pracownika socjalnego. Pracownik socjalny posiada wiedzę w zakresie możliwości zapewnienia opieki instytucjonalnej w konkretnym miejscu i czasie, może pomóc również w wypełnieniu niezbędnych dokumentów.
Podstawowym pytaniem, przed którym staje chory i jego bliscy, jest kwestia sposobu zapewnienia opieki, a właściwie wybór pomiędzy dwiema możliwościami: zapewnieniem opieki w warunkach domowych a skorzystaniem z placówki zapewniającej całodobową opiekę. Od wyboru formy opieki będzie zależało dalsze postępowanie.
Opieka w domu
Niestety temat ten jest dzisiaj mało popularny, powiedzielibyśmy: niemedialny. Domowa opieka długoterminowa bowiem to tego rodzaju profesjonalna działalność medyczna, która zwykle nie przynosi skutków w postaci wyzdrowienia chorego. Określone świadczenia zdrowotne i opiekuńcze należy człowiekowi zapewnić do końca jego życia, a i tak wiadomo, że nie poprawią one znacząco jego stanu, lecz jedynie pozwolą ograniczyć cierpienie i ból oraz powikłania wynikające z długotrwałego unieruchomienia. Opieka nad chorym w domu wciąż jest niedoceniana i niejednokrotnie spychana na peryferie medycznych potrzeb. Tymczasem stanowi ona bardzo ważny, a w wielu przypadkach nawet najważniejszy element całego procesu leczenia. Jest bowiem stała i systematyczna. I choć rzeczywiście opieka taka raczej nie doprowadzi chorego do wyleczenia, to z pewnością wpłynie na poprawę jakości jego życia.
Czym zatem jest domowa opieka długoterminowa? Jest to opieka nad pacjentami przewlekle chorymi, często na stałe unieruchomionymi, którzy są niezdolni do samoopieki i samopielęgnacji. Z jednej strony nie wymagają już leczenia szpitalnego, z drugiej, ze względu na istniejące problemy zdrowotne, nadal potrzebują systematycznej opieki w warunkach domowych. Opieka domowa nad chorym może i powinna być sprawowana zarówno przez jego najbliższych, jak i przez fachowo do tego przygotowany personel medyczny.
Podstawowe pytanie to: jak zorganizować przestrzeń choremu? Najlepiej jest, gdy możemy przeznaczyć dla niego osobne pomieszczenie, by zapewnić mu spokój i intymność. Jeśli chory jest osobą leżącą, warto pomyśleć o łóżku rehabilitacyjnym, najlepiej z wezgłowiem regulowanym elektrycznie (na pilota). W takich warunkach zdecydowanie łatwiej wykonać toaletę chorego. Wyposażenie łóżka w barierki pozwala zabezpieczyć chorego przed upadkiem. Nie zawsze konieczne jest zakupienie łóżka rehabilitacyjnego i innych sprzętów do opieki nad chorym z własnych środków. Potrzebne wyposażenie można wypożyczyć w punktach zwykle zorganizowanych przy zakładach opieki zdrowotnej lub przy sklepach medycznych. Informacji na ten temat należy szukać w sklepach medycznych lub w oddziałach rehabilitacyjnych.
Przy pielęgnacji osób obłożnie chorych warto stosować środki, które nie tylko skuteczniej chronią narażoną na podrażnienia skórę chorego, ale jednocześnie w znacznym stopniu ułatwiają czynności pielęgnacyjne. Warto sięgnąć po produkty do wykorzystania bez użycia wody. To o tyle istotne, że tradycyjne mydło ma tendencję do przesuszania i podrażniania skóry. Szczególnie przydatna będzie pianka, która jest wygodna w aplikacji, ale również rozmiękcza zabrudzenia, dzięki czemu łatwiej je usunąć. Zawarte w niej składniki niwelują również nieprzyjemne zapachy. W codziennej opiece nad chorym, niezwykle istotne jest, aby podstawowe czynności stały się dla niego czytelne i powtarzalne. Każdą czynność jaką się wykonuje, należy wcześniej komunikować, utrzymując stały dialog z chorym. Podczas wykonywania toalety w pomieszczeniu powinny się znajdować tylko niezbędne osoby, aby nie narażać chorego na dodatkowy stres i skrępowanie.
Profesjonalna pomoc
Rodziny opiekujące się chorymi w domu powinny wiedzieć, że mają prawo ubiegać się o przydział określonych środków higienicznych i sprzętu rehabilitacyjnego w ramach gwarantowanej pomocy NFZ. Dla pacjentów z problemem kontroli oddawania moczu i wypróżniania lekarz rodzinny może wystawić wniosek na pieluchomajtki, pieluchy i podkłady. Choremu przysługuje do 60 sztuk tego typu wyrobów miesięcznie. U chorych leżących bardzo ważna jest profilaktyka przeciwodleżynowa, dlatego należy poprosić lekarza rodzinnego o wniosek na materac przeciwodleżynowy. W przypadku pacjentów, którzy mają problemy z poruszaniem się, można prosić lekarza rodzinnego o wniosek na laskę, kule czy balkonik. Jeśli pacjent wymaga wózka inwalidzkiego, wniosek może wystawić lekarz specjalista np. ortopeda czy neurolog. Z takimi wnioskami należy najpierw udać się do oddziału NFZ w celu poświadczenia przyznania refundacji. Jeśli do NFZ pójdzie z wnioskiem opiekun, będzie potrzebował pisemnego upoważnienia od chorego. Wnioski można zrealizować w sklepach z artykułami medycznymi.
Aby rodzina mogła skorzystać z profesjonalnej pomocy przy opiece nad chorym, musi otrzymać skierowanie lekarskie. Skierowanie do realizacji takiej opieki może wystawić lekarz rodzinny, lekarz prowadzący przy wypisie ze szpitala lub lekarz specjalista, jeśli tylko posiada umowę z NFZ. Podstawą do objęcia opieką długoterminową oprócz skierowania jest wypełniona przez lekarza lub pielęgniarkę karta skali Barthel, w której ocena punktowa musi się mieścić w przedziale od 0-40 pkt. W ramach pomocy medycznej dostępne są trzy zasadnicze rodzaje świadczeń domowych. Pierwszym z nich jest opieka pielęgniarki środowiskowej. Współpracuje ona z lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej i realizuje jego zlecenia, odwiedzając chorych w domu. Podczas wizyty domowej pielęgniarka udziela porad i dokładnie instruuje opiekunów chorego, jak wykonywać różne czynności pielęgnacyjne. Oczywiście, w razie potrzeby, może ona regularnie odwiedzać chorego w zależności od zleceń lekarskich. Drugą formą pomocy dla pacjentów w domu jest pielęgniarska opieka długoterminowa. W jej ramach pielęgniarka odbywa regularne wizyty domowe u chorego przynajmniej 4 razy w tygodniu. Oprócz wykonywania czynności higienicznych czy opatrywania ran, rolą pielęgniarki jest także stała edukacja pacjenta i opiekunów. Trzecią formą pomocy chorym w domu jest rehabilitacja domowa. Na podstawie skierowania lekarz rehabilitacji, po zbadaniu pacjenta, zleca konkretne zabiegi, a fizjoterapeuta może usprawniać pacjenta w domu. Wszystkie te formy świadczeń są bezpłatne dla chorego, ale ponieważ są również limitowane i finansowane przez NFZ, w przypadku wielu chętnych pacjent nie od razu uzyskuje pomoc, ale zostaje wpisany na listę osób oczekujących. Drugą formę wsparcia obok opieki pielęgniarskiej stanowi pomoc opiekuńcza m.in. spędzanie czasu z chorym, wyjście z nim na spacer, posprzątanie mieszkania, zrobienie zakupów, przygotowanie posiłku oraz pomoc w jego spożyciu – czyli wszystko, co stanowi pomoc dla chorych i odciążenie dla ich rodzin. Przyznawaniem i organizacją tego typu pomocy zajmują się ośrodki pomocy społecznej. Aby skorzystać z takiej pomocy, trzeba zgłosić się do pracownika socjalnego ośrodka pomocy społecznej właściwego dla miejsca zamieszkania.
Zobacz całą zawartość numeru ►
