O łaskawości Boga i wdzięczności człowieka

Psalm 107 składa się z dwóch części, stanowiących dwie różne jednostki literackie. W pierwszej (wersy 1-32) zawarte jest dziękczynienie, a w drugiej (wersy 33-43) znajduje się hymn z elementami pouczenia mądrościowego,.

W części pierwszej wyróżniamy wprowadzenie (wersy 1-3) oraz cztery obrazy (strofy), odzwierciedlające cztery grupy ludzi wzywanych do dziękczynienia Bogu za uratowanie z ekstremalnego niebezpieczeństwa. Obraz pierwszy – zagubieni wędrowcy, którym Bóg pomógł odnaleźć drogę (wersy 4-9). Obraz drugi – zakuci w żelazo więźniowie, których Bóg uwolnił z niewoli (wersy 10-16). Obraz trzeci – ciężko chorzy, którym Bóg przywrócił zdrowie (wersy 17-22). Obraz czwarty – zmagający się z burzą na morzu, których Bóg ocalił ze sztormu (wersy 23-32).

Część druga psalmu (wersy 33-43) scala trzy zagadnienia: skutki niegodziwości (wersy 33-34); błogosławieństwa, jakimi Bóg obdarza lud (wersy 35-38); upadek jednych, podźwignięcie drugich (wersy 39-41) oraz wezwanie do refleksji mądrościowej (wersy 42-43).

Pod względem datacji powstania utwór ten można umiejscowić pośród Żydów powracających z niewoli babilońskiej (podkreślałby to wers 2) lub pielgrzymów czasu rozwoju diaspor żydowskich, którzy z różnych stron świata przybywali do Jeruzalem (podkreślałby to wers 3).

Wers 1 znajduje swoją analogię w Ps 106, 1; 118, 1; 136, 1. Różni się jednak od nich co do adresatów wezwania do uwielbiania Jahwe. O ile w wymienionych psalmach odnosi się on do całej społeczności zebranej w świątyni, tak w Psalmie 107 przywołuje cztery grupy z tej społeczności. Tworzący je ludzie coś odzyskali (wers 2: wolność) i skądś przybyli (wers 3: z wszystkich stron świata).

Trzon psalmu stanowią cztery obrazy (strofy) zawierające prezentację czterech grup ludzi, którzy winni Bogu szczególną wdzięczność (wersy 4-32). Każda z tych strof składa się w trzech równoległych warstw tematycznych, opisujących najpierw konkretny kryzys (warstwa pierwsza), potem modlitwę (warstwa druga), by zakończyć dziękczynieniem (warstwa trzecia). Przyjrzyjmy się każdej z nich.

Kryzys:
Obraz I: wersy 4-5 (błąkanie się po pustkowiu i głód)
Obraz II: wersy10-12 (uwięzienie i udręczenie)
Obraz III: wersy 17-18 (ogłupienie moralne i choroba)
Obraz IV: wersy 23-27 (sztorm)

Modlitwa (forma refrenu – wersy 6. 13. 19. 28), która doprowadziła do rozwiązania kryzysu przez Boga:
Obraz I: wersy 6-7 (wskazanie drogi)
Obraz II: wersy 13-14 (uwolnienie)
Obraz III: wersy 19-20 (uleczenie)
Obraz IV: wersy 28-30 (uciszenie burzy)

Wezwanie do dziękczynienia Bogu (ponownie w formie refrenu – wersy 8. 15. 21. 31) oraz uzasadnienie tego wezwania lub sposób jego urzeczywistnienia:
Obraz I: wersy 8-9 (wezwanie do dziękczynienia + uzasadnienie /napojenie i nakarmienie/)
Obraz II: wersy 15-16 (wezwanie do dziękczynienia + uzasadnienie /wyłamanie bram i roztrzaskanie zasuw/)
Obraz III: wersy 21-22 (wezwanie do dziękczynienia + sposób jego urzeczywistnienia /złożenie ofiar dziękczynnych i opowiadanie/)
Obraz IV: wersy 31-32 (wezwanie do dziękczynienia + sposób jego urzeczywistnienia /wywyższanie i wychwalanie/).

Pośród tych czterech obrazów pierwszy (wersy 4-9) i czwarty (wersy 23-32) jest związany z podróżowaniem, a drugi (wersy 10-16) i trzeci (wersy 17-22) stanowi konsekwencję ludzkiego grzechu (wersy 11 i 17). Wszystkie one eksponują skrajne niebezpieczeństwa w jakich człowiek błaga Boga o ratunek i równocześnie skuteczność modlitwy, która zaowocowała zażegnaniem konkretnego zagrożenia. Siła tej modlitwy, zdolna zmienić krańcowo trudną rzeczywistość, nie tkwi jednak w modlącym człowieku, ale w dobroci i miłości Boga (wers 1), co konsekwentnie przypomina myśl refrenu (wersy 8. 15. 21. 31). Kluczowym terminem w tych wersach jest hebrajski rzeczownik hesed, przekładany jako „przychylność”, „wierność”, „łaskawość”, a nawet „miłosierdzie” i „miłość” (co podkreślamy w wersie 1).

W drugiej części psalmu (wersy 33-43) zawarto szereg przeciwstawnych obrazów eksponujących potęgę Boga. Pierwszy z nich – negatywny (wersy 33-34) wskazuje na tragiczne skutki ludzkiej niegodziwości. Jej konsekwencją stało się wyniszczenie pełnej życia przyrody (zob. także Księga Izajasza 50, 2; Księga Jeremiasza 12, 4), co w świecie biblijnym mogło być aluzją do unicestwienia Sodomy i innych miast wraz z okalającymi je ziemiami (zob. Księga Rodzaju 19, 1-29; Księga Powtórzonego Prawa 29, 22-23). Za niegodziwość człowieka niejednokrotnie cenę płaci przyroda.

Drugi – pozytywny (wersy 35-38) przypomina, że Bóg w swojej nieograniczonej potędze może dokonać destrukcji istniejącej już rzeczywistości (co podkreślają dwa poprzednie wersy), jak i utworzyć nową teraźniejszość, pełną życiodajnego piękna (Księga Izajasza 41, 18-20; 43, 19-21), będąca owocem Bożego błogosławieństwa (wers 38). Wersy 37-38 obrazują ponadto klasyczny podział prac rolnych w Izraelu (uprawianie pól, doglądanie winnic, hodowla zwierząt).

Trzeci – negatywny i pozytywny (wersy 39-41) wyostrza kwestię zmienności sytuacji społecznej. Ci co aktualnie są mocni i liczni, mogą osłabnąć i skurczyć się, a dostojni zagubić się na bezdrożach pustego życia (zob. Księga Hioba 12, 21. 24). Odwrotny proces może dokonać się wobec ubogich, których Bóg potrafi wywyższyć i pomnożyć ich rodziny (wers 41). Gdy trzeba Bóg zmienia ludzkie układy i podziały.

Kończące psalm wersy 42-43 zawierają wezwanie do refleksyjnego spojrzenia na przedstawione wydarzenia oraz do mądrości, która mobilizuje do prawości życia i wdzięczności Bogu za Jego łaskawość (zob. także Księga Ozeasza 14, 10). Mądrość ta przypomina także, że to Bóg rządzi całym światem. Brak w nim obszarów i zagadnień, do których nie docierałaby Boża potęga.

Z pierwszej części psalmu (wersy 1-32) możemy wydobyć także naukę o trzech rodzajach modlitwy: błagalnej (wersy 6. 13. 19. 28), dziękczynnej (wersy 8. 15. 21. 31) i wielbiącej Boga (wers 1), a z drugiej (wersy 33-43) prawdę, że wszystko co ludzie uważają za stałe i pewne może być przez Boga całkowicie zmienione. To Bóg rządzi, a człowiek jedynie sprawuje władzę i to tylko nad niektórymi aspektami własnej egzystencji.

Warto jeszcze dostrzec werset 20 z jego informacją, że Bóg posyła swoje słowo, aby leczyć ludzi (zob. także Ps 29, 3-9; 147, 15; Księga Izajasza 55, 11; Księga Mądrości 18, 14-15). Jest ono jak posłaniec, przynoszący uzdrawiającą miksturę lub wyciągający pomocną dłoń, by komuś pomóc wyjść z głębokiego dołu, do którego wcześniej sam wpadł lub został tam przez kogoś wepchnięty. Słowo to jest jak posłaniec, który wyraża bliskość i życzliwość tego, kto go posłał.

Nowy Testament opisuje Słowo, które stało się ciałem (zob. Ewangelia wg św. Jana 1, 1. 14), by przynieść człowiekowi życie wieczne, wydobyć go z dołu potępienia i przypomnieć o bliskości i miłości Boga do każdego człowieka.

---

Zobacz całą zawartość numeru ►

Autorzy tekstów, Ks. Wilk Janusz, Miesięcznik, Numer archiwalny, 2023nr12, Z cyklu:, Biblijne co nieco