Porozmawiajmy o cukrzycy
Aby prawidłowo kontrolować cukrzycę należy poznać trzy podstawowe elementy leczenia: zdrowe odżywianie, leczniczy wysiłek fizyczny, leczenie farmakologiczne.
zdjęcie: canstockphoto.pl
2015-10-30
Chciałabym, aby po przeczytaniu tego tekstu wszyscy, którzy chorują, albo obawiają się, że mogą zachorować, przede wszystkim pozbyli się lęku. Strach przed chorobą często bierze się z niewiedzy. W rezultacie boimy się, że nasze życie się zmieni oraz że nie poradzimy sobie z ograniczeniami wynikającymi z choroby.
„Panie doktorze, od lat choruję na cukrzycę, regularnie zażywam leki. Ciągle jednak słyszę, że czegoś mi nie wolno, że to mi zaszkodzi, że tego nie mogę zjeść, że mam się więcej ruszać. Jestem już zmęczony tą sytuacją”, „Panie doktorze, czuję się bardzo dobrze, mam dobrą kondycję i apetyt, a w badaniach pokazały się złe wyniki cukru. Jestem wystraszony. Co robić?”, „Panie doktorze, moja mama i ciocia chorują na cukrzycę. Ja jestem zdrowa. Czy mam się obawiać, że zachorują moje dzieci albo wnuki?”.
To dość typowe pytania często zadawane przez pacjentów. Droga do sukcesu w pracy z pacjentem to informacja, edukacja i motywacja. Chcąc zrealizować choć pierwszy punkt na tej liście, przedstawię wybrane zagadnienia dotyczące cukrzycy.
Cukrzyca typu II
Szczyt zachorowań na nią występuje około 60 roku życia, powyżej 70 roku życia choruje już ponad 10% populacji. U ponad 40% chorych stwierdza się cukrzycę w rodzinie.
Cukrzyca to choroba, która polega na tym, że trzustka nie wytwarza insuliny, albo insulina nie działa tak jak powinna. Nadmiar cukru we krwi bardzo powoli uszkadza naczynia krwionośne i układ nerwowy, co prowadzi do powikłań. Chorują częściej osoby z nadwagą, prowadzące siedzący tryb życia i odżywiające się niewłaściwie, a także chorujące na nadciśnienie tętnicze.
Objawami cukrzycy występującymi najczęściej są: osłabienie i uczucie zmęczenia, wzmożone pragnienie, oddawanie dużych ilości moczu, świąd w miejscach intymnych, powracające zakażenia skóry, pogorszenie ostrości widzenia. Innymi objawami sugerującymi cukrzycę są: zaburzenia snu, nietrzymanie moczu, oddawanie moczu głównie w nocy, osłabienie pamięci.
Często jednak zdarza się, że przez wiele lat cukrzyca nie daje żadnych objawów klinicznych i przyjmuje się, że około 50% przypadków cukrzycy pozostaje nierozpoznanych. Równie często dochodzi do rozpoznania cukrzycy w czasie wykonania rutynowych badań laboratoryjnych, podczas konsultacji okulistycznych lub ginekologicznych.
O diagnostyce w kierunku cukrzycy powinny pamiętać szczególnie osoby, u których występują czynniki ryzyka takie jak: nieprawidłowy test tolerancji glukozy, cukrzyca w rodzinie (rodzice, rodzeństwo), otyłość szczególnie typu trzewnego, nadciśnienie i choroby naczyń, nieprawidłowe wartości lipidów we krwi oraz częste zakażenia skóry i źle gojące się rany. Aby prawidłowo kontrolować cukrzycę należy poznać trzy podstawowe elementy leczenia: zdrowe odżywianie, leczniczy wysiłek fizyczny, leczenie farmakologiczne.
Właściwe odżywianie
Najważniejszym, a jednocześnie najtrudniejszym elementem leczenia cukrzycy jest prawidłowe żywienie, które ma na celu utrzymanie należytej masy ciała oraz niedopuszczenie do zbyt wysokich i zbyt niskich stężeń glukozy we krwi. Dieta w cukrzycy nie oznacza w żadnym wypadku głodowania ani konieczności całkowitej rezygnacji z ulubionych potraw. Ważna jest przede wszystkim ilość zjadanych pokarmów. Wiele osób z cukrzycą typu II ma nadwagę, co zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia powikłań. Zmniejszenie masy ciała jest bardzo skutecznym środkiem poprawy wyników badań. Warto zapamiętać siedem zasad żywienia, które pomogą każdemu w codziennym planowaniu posiłków:
•Należy unikać tłuszczu widocznego. Usuwać tłuszcz z mięsa, masło i margarynę przechowywać zawsze w lodówce i smarować bardzo cienko, mięso gotować i dusić oraz nie smażyć potraw.
•Należy unikać tłuszczu niewidocznego. Pić mleko chude, spożywać chude sery, unikać tłustych produktów mięsnych.
•Należy spożywać węglowodany złożone. Ciemne pieczywo, kaszę, ryż płatki owsiane.
•Należy unikać cukrów prostych. Ograniczyć słodzenie kawy, herbaty, na deser wybierać owoce a nie ciasta, rezygnować ze spożywania słodyczy.
•Spożywać odpowiednią ilość białka – około 1 gram na kilogram wagi ciała. Szczególnie polecane są chude, dobre gatunkowo wędliny i mięso, drób i ryby.
•Alkohol dla osób z cukrzycą jest bardziej szkodliwy niż dla osób zdrowych. Najbardziej wskazane jest jego zupełne wykluczenie, jeśli to niemożliwe, należy spożywać go w bardzo umiarkowanych ilościach.
•Należy ustalić harmonogram posiłków i jeść tylko ilości przewidziane w planie. Zapotrzebowanie kaloryczne będzie zależne od rodzaju pracy, zaplanowanego wysiłku fizycznego, wagi ciała i chorób towarzyszących.
Zdrowa aktywność
Wszyscy potrzebujemy wysiłku fizycznego, aby utrzymać się w dobrej kondycji. Dla osób z cukrzycą jest to szczególnie istotne. Ćwiczenia fizyczne wzmacniają serce, płuca i mięśnie, pozwalają utrzymać należną wagę oraz usprawniają działanie insuliny. Aktywność fizyczną można zwiększyć, zmieniając nawyki życia codziennego. Oto kilka przykładów: chodzić po schodach zamiast jeździć windą, czekając na autobus albo tramwaj, spacerować a nie siedzieć, aktywnie spędzać czas z dziećmi albo wnukami, wychodzić na dłuższe spacery.
Regularna aktywność fizyczna jest wskazana we wszystkich grupach wiekowych. Nie jest istotna intensywność wysiłku, ale jego systematyczność.
Trzeba wybrać taki rodzaj aktywności, który sprawia nam przyjemność, pasuje do stylu życia i odpowiada naszej sprawności fizycznej. Osoba, która nigdy nie uprawiała sportu, ma problemy z sercem, stawami lub otyłością, musi uzgodnić z lekarzem prowadzącym częstość i intensywność ćwiczeń.
Osobom w wieku podeszłym i osobom z nadwagą poleca się głównie spacery na świeżym powietrzu z możliwością stopniowego zwiększania dystansu. Należy ćwiczyć w wygodnym i dopasowanym obuwiu oraz pamiętać o modyfikacji leczenia cukrzycy w czasie wysiłku, aby zapobiec objawom niedocukrzenia.
Leczenie farmakologiczne
Jeśli odpowiedni sposób odżywiania, wysiłek fizyczny i zmiana stylu życia stają się niewystarczające, lekarz musi podjąć decyzję o zastosowaniu leczenia farmakologicznego. Ważne jest, aby lekarz zastosował leczenie w odpowiednim momencie: nie za wcześnie, aby wypracować zmianę nawyków żywieniowych i nie za późno, by nie rozwinęły się powikłania.
Pacjent może być leczony lekami doustnymi, insuliną albo można zastosować terapię łączoną. Istnieją różne typy preparatów insuliny. Rozróżniamy insuliny o krótkim czasie działania, które mają szybki początek działania i krótki czas całkowitego działania (około 6 godzin) oraz insuliny o pośrednim czasie działania uzyskiwane przez połączenie z substancjami spowalniającymi wchłanianie tego leku (działanie do około 16 godzin). Istnieją też nowoczesne preparaty insuliny nazywane analogami, które po wstrzyknięciu działają natychmiast oraz druga grupa analogów, które działają powoli przez okres ponad 24 godzin.
Lekarz wspólnie z pacjentem powinni ustalić, która insulina i jak często podawana będzie najbardziej odpowiednia, biorąc pod uwagę tryb życia, nawyki żywieniowe, wartości poziomów glukozy oraz inne choroby. Zawsze jednak obowiązuje zasada najmniejszej skutecznej dawki, aby nie doprowadzić do stanów niedocukrzenia. Większość pacjentów w chwili obecnej leczonych insuliną, podaje sobie ten lek strzykawkami nazywanymi penami (bo ich kształt przypomina pióro). Podawanie leku jest łatwe i wygodne, a insulina podawana jest z dokładnością do 1 jednostki.
Innym, bardzo nowoczesnym sposobem leczenia są tak zwane pompy insulinowe. Te elektroniczne urządzenia przez całą dobę podają podskórnie zaprogramowaną dawkę insuliny. Ze względu na wysokie koszty urządzenia tylko niewielka liczba chorych dorosłych jest leczona tym sposobem. Na szczęście pompy insulinowe są coraz częściej stosowane w leczeniu dzieci chorych na cukrzycę. Dzieje się tak dzięki licznym akcjom społecznym, działalności stowarzyszeń i fundacji, które organizują środki na ten kosztowny sprzęt.
Stężenie cukru we krwi zmienia się w ciągu doby. Jest to zależne od spożywanych posiłków, aktywności fizycznej, stresu, innych chorób np. przeziębienia, czy objawów niestrawności. Możliwość wykonania w domu, na własnym glukometrze, pomiaru stężenia glukozy we krwi daje możliwość korygowania dawki stosowanych leków. Zapobiega to stanom niedocukrzenia (hipoglikemia) albo przecukrzenia (hiperglikemia). Pozwala też na wprowadzenie zmian żywieniowych, a co za tym idzie lepszej kontroli cukrzycy.
Powikłania cukrzycy
Należy pamiętać, że cukrzyca, jako choroba przewlekła trwająca latami, jest obciążona wystąpieniem zmian narządowych, które określamy jako przewlekłe powikłania. Zmiany chorobowe dotyczą najczęściej oczu, nerek i naczyń krwionośnych. Dobre wyrównanie cukrzycy i systematyczne kontrole specjalistyczne, np. u okulisty, stanowią najlepszy sposób, aby opóźnić, albo wykryć we wczesnym stadium zmiany chorobowe.
Powikłania oczne polegające na wystąpieniu zmian w siatkówce oka określane są jako retinopatia cukrzycowa. Występują również zmiany w soczewce oka (zaćma). W skrajnej postaci powikłania oczne mogą prowadzić do ślepoty. Z kolei nefropatia cukrzycowa, czyli uszkodzenie nerek, może prowadzić do ich niewydolności i do nadciśnienia nerkopochodnego. Nierzadko występuje konieczność zastosowania dializoterapii.
Cukrzyca powoduje także choroby naczyń krwionośnych, które są przyczyną wczesnej miażdżycy, chorób serca, chorób naczyniowych mózgu, choroby niedokrwiennej kończyn dolnych oraz uszkodzenia tkanek stóp (stopa cukrzycowa). Innym poważnym powikłaniem cukrzycy jest neuropatia cukrzycowa, będąca uszkodzeniem obwodowego układu nerwowego. Najczęściej zgłaszane przez chorych dolegliwości to: bóle stóp, występujące w nocy i w spoczynku, nadwrażliwość bólowa skóry (nawet dotyk pościeli sprawia ból), uczucie mrowienia i drętwienia oraz zaburzenia czucia stóp i dłoni. Ryzyko rozwoju powikłań w przebiegu cukrzycy jest tym mniejsze im lepsze jest wyrównanie poziomu cukru we krwi.
Chciałabym, aby te skrótowo przedstawione informacje dały każdemu cukrzykowi poczucie kontroli nad chorobą. Kolejnym krokiem powinno być praktyczne wykorzystanie wiedzy o chorobie, aby najlepiej radzić sobie w sytuacjach codziennych i dotyczy to nie tylko cukrzycy.
Zobacz całą zawartość numeru ►
