Dostać w kość
Od pewnego wieku drastycznie tracimy masę kostną, dlatego o układ kostny warto dbać od lat dziecięcych.
zdjęcie: canstockphoto.pl
2016-06-03
Układ kostny jest jednym z najważniejszych w ludzkim organizmie. Stanowi on nie tylko ochronę dla organów wewnętrznych, ale umożliwia także ruchomość całego ciała, dzięki której człowiek zdolny jest do prawidłowego funkcjonowania. Kościec to zatem nic innego jak rusztowanie nadające kształt naszemu ciału, które razem z przyczepionymi do niego mięśniami szkieletowymi tworzy aparat ruchu. Gdy tylko układ kostny zostaje zaatakowany przez chorobę lub doznaje urazu, wówczas organizm jest szczególnie narażony na szereg niebezpiecznych powikłań wynikających z zastoju stawów lub z ogólnego unieruchomienia.
O masie kostnej
Kości to żywe struktury, które podlegają rozmaitym procesom. Kość umie się bronić przed chorobami, bo składa się z bardzo aktywnych tkanek potrafiących się odmładzać i naprawiać powstałe uszkodzenia. Co roku 2-10% masy kostnej zostaje zregenerowana przez osteoblasty – czyli komórki odnowy oraz osteoklasty – czyli komórki wygładzające ubytki. Przebudowa kości trwa przez całe życie, tyle że w okresie dzieciństwa i wczesnej młodości proces przyrostu masy kostnej dominuje nad jej utratą (resorpcją). Dopiero około 40 roku życia człowiek osiąga tzw. szczytową masę kostną. W okresie późniejszym – zwłaszcza po 45 roku życia u kobiet – w przebudowie kości zaczyna przeważać resorpcja (utrata) nad przyrostem masy kostnej.
Kość rośnie i jednocześnie część jej składników jest wchłaniana, aby tkanka kostna mogła się odnowić. Jeżeli proces wchłaniania zostaje zahamowany, prowadzi to do marmurkowatości kości, czyli choroby Albersa-Schönberga. Polega ona na tym, że kości zostają przewapnione i jest „zbyt dużo kości w kości”. Wynikające z tego zmiany najczęściej widać w szybko rosnących kościach szczęki, kości udowej, promieniowej, ramiennej, piszczelowej i kręgach. Kości stają się ciężkie, twarde i łamliwe. Zmiany dotyczą całego kośćca i zaburzają czynność szpiku, prowadząc do pancytopenii – zaburzenia hematologicznego, które polega na niedoborze wszystkich prawidłowych elementów morfotycznych krwi: erytrocytów, leukocytów i trombocytów. Jest to choroba dziedziczna występująca w kilku postaciach.
Jeżeli zarówno proces wchłaniania składników kości, jak i ich przyrastania ulega nadmiernemu przyspieszeniu, mamy wówczas do czynienia z chorobą Pageta, przy której kość ulega rozmiękczeniu i jednocześnie zwiększa swoją objętość oraz długość. U osób cierpiących na tę chorobę zwykle najpierw zauważa się powiększenie obwodu głowy lub wykrzywienie nóg. Wskutek zmian zachodzących w kościach czaszki powstają zaburzenia wzroku, słuchu, mowy, łykania i żucia. Zmiany w kręgach mogą być przyczyną objawów ucisku na rdzeń, jednak najczęstsze są złamania powodowane błahymi urazami.
Osteopenia i osteoporoza
Osteopenia to choroba, w przebiegu której zmniejsza się gęstość mineralna kośćca. Osteopenia powszechnie jest uważana za wczesne stadium osteoporozy jednak nie u każdego pacjenta z osteopenią dochodzi do jej rozwoju.
Osteopenia, podobnie jak osteoporoza, często pojawia się u kobiet po menopauzie. Wówczas bezpośrednią przyczyną zmniejszenia masy kostnej jest hipoestrogenizm, czyli niedobór estrogenów. Hormony te, w normalnym stężeniu, wpływają korzystnie na metabolizm kostny. Jednak w okresie menopauzy jajniki wytwarzają coraz mniejsze ilości estrogenów, które również w coraz mniejszym stopniu działają ochronnie na kości. W związku z tym dochodzi do przewagi procesów osteolizy (niszczenia kości) nad osteogenezą (kościotworzeniem).
Osteopenia może być również wynikiem prowadzenia niewłaściwego trybu życia: źle zbilansowanej diety, braku ruchu, nadmiernego spożycia alkoholu i palenia tytoniu. Także długotrwałe stosowanie niektórych leków może przyczynić się do obniżenia mineralnej gęstości kości.
Przez wiele lat choroba ta może nie dawać żadnych objawów. Często jej pierwszym sygnałem jest złamanie kości podczas niegroźnego z pozoru upadku (najczęściej są to złamania kręgosłupa, kości nadgarstków i bioder). Czasami przed złamaniem pojawiają się objawy zwiastujące takie jak np. bóle kości. W przypadku podejrzenia osteopenii przeprowadza się badanie gęstości mineralnej kości (densytometria kości). Według Światowej Organizacji Zdrowia jeżeli wynik densytometrii T-score (gęstość kości mierzona np. z kręgosłupa lub szyjki kości udowej) spada poniżej -1, można mówić o osteopenii, a jeśli poniżej -2,5 – o osteoporozie.
Jeśli wskaźnik densytometrii nie jest znacznie obniżony, wystarczy zadbać o odpowiednią dietę bogatą głównie w wapń i witaminę D. Składniki te można znaleźć przede wszystkim w produktach mlecznych. Również magnez (np. pestki dyni, otręby pszenne, orzechy) wpływa korzystnie na gęstość mineralną kości, bo bierze udział w procesie przyswajania wapnia. W jadłospisie nie powinno również zabraknąć witaminy K (np. szpinak, żółtka jaj), która – przyjmowana razem w witaminą D – powstrzymuje nie tylko rozwój osteopenii, ale też osteoporozy, bo pierwsza witamina wzmacnia działanie drugiej. Należy także unikać palenia papierosów oraz w umiarkowanych ilościach spożywać kawę (zwiększa utratę wapnia).
Gruźlica kości i stawów
Gruźlicę kości i stawów wywołują prątki gruźlicze, które przenoszą się z ognisk chorobowych w płucach lub węzłach chłonnych. Prątki gruźlicy mogą umiejscawiać się w każdej części układu kostno-stawowego, najczęściej jednak lokalizują się w kręgach kręgosłupa i przystawowych częściach kości długich. Objawami choroby są: stany podgorączkowe, szybkie męczenie się, niedokrwistość, zaniki mięśni i przykurcze stawów oraz bóle zajętego odcinka kośćca czy stawu, nasilające się podczas ruchu lub w nocy. Następstwem choroby są tzw. kompresyjne złamania uszkodzonych kręgów lędźwiowych i dolnych piersiowych. Często pojawia się wtedy garb na plecach. Wokół ognisk gruźliczych tworzą się ropnie nazywane zimnymi, bo nie towarzyszą im charakterystyczne dla stanu zapalnego obrzęki, bóle, zaczerwienienie czy wysoka temperatura. Przy wczesnym rozpoznaniu gruźlicy kości i stawów wystarczają leki, później konieczne bywa leczenie chirurgiczne, a niekiedy nawet amputacja (fragmentu kości lub całej kończyny).
Nowotwory kości
Podobnie jak we wszystkich tkankach, również w kościach mogą rozwinąć się nowotwory łagodne i złośliwe. Przy nowotworach łagodnych zwykle stosuje się chirurgiczne wycięcie, a następnie regularne kontrole. Leczenie złośliwych nowotworów kości zależne jest od rodzaju schorzenia. Nowotwory w tej grupie są bardzo zróżnicowane i każdy z nich wymaga indywidualnego podejścia specjalisty. Jeżeli mamy do czynienia z przerzutowym rakiem kości, ogniskiem pierwotnym choroby zazwyczaj jest rak sutka, prostaty, żołądka, tarczycy lub nerki. Taki nowotwór kości jest wynikiem naciekania nowotworu innego typu i dlatego rokowania nie są zbyt pomyślne, gdyż choroba jest już zwykle w zaawansowanym stadium. Zdarzają się również pierwotne nowotwory kości, jednak są one bardzo rzadkie – około jeden pacjent na 100 chorych onkologicznie cierpi na raka kości, który powstał właśnie w tej tkance.
Do łagodnych nowotworów kości zaliczamy przede wszystkim kostniaki i chrzęstniaki różnego typu. Kostniaki objawiają się bólem po wysiłku fizycznym oraz w nocy i po przebudzeniu. Do złośliwych nowotworów kości zaliczamy różnego typu mięsaki: mięsak Ewinga, chrzęstniakomięsak i kostniakomięsak. W tej grupie znajduje się również szkliwiak oraz guz olbrzymiokomórkowy.
Dbajmy o kości!
Jak już zostało powiedziane, od pewnego wieku drastycznie tracimy masę kostną, dlatego o układ kostny warto dbać od lat dziecięcych. Należy przestrzegać kilku zasad, aby nasze kości były jak najdłużej zdrowe i sprawne: należy spożywać produkty bogate w wapń i witaminę D, dbać o ruch na świeżym powietrzu, zwłaszcza na słońcu.
Brak codziennej aktywności fizycznej może przełożyć się na stan naszych kości w przyszłości. Warto więc dla ich wzmocnienia i pobudzenia, w miarę możliwości wykonywać proste ćwiczenia. Oczywiście w przypadku osób starszych możliwości w tym względzie są nieco ograniczone, ale w wielu przypadkach z pewnością uda się dzięki ćwiczeniom (np. regularne spacery) nieco rozruszać zastane kości i stawy.
Zobacz całą zawartość numeru ►
