O wywyższeniu i uniżeniu

Autor Psalmu 89 żył w czasach, kiedy władca narodu wybrane­go poniósł klęskę wojenną lub zginął z rąk najeźdźców (wersy 39-46). Trudno jednoznacznie utożsamić treść tego poematu z konkretnym wydarze­niem, ale nie jest wykluczone, że odnosi się on do tragicznej śmierci pobożnego króla Jozjasza, który poległ w walce pod Megiddo w roku 609 przed Chrystusem (zob. 2 Krl 23, 29-30; 2 Krn 35, 20-27). Po jego śmierci nastąpiło w Judzie przy­gnębienie. Pojawiły się głosy, że skoro zginął bogobojny król, który pragnął religijnie i społecznie odnowić Judeę, a nawet cały Izrael (zob. 2 Krl 22, 1 – 23, 28), to oznacza to, że Jahwe opuścił naród wybrany i królewski dom Dawida. Temu przeświadczeniu sprzeciwiał się psalmista. Jego utwór miał przywrócić rodakom nadzieję.

Psalm składa się z trzech, różniących się pod względem formy części: hymnu (wersy 2-19); wyroczni Bożej (wersy 20- 38) i lamentacji (wersy 39-53). Tworzą one jednak spójną całość.

Autorstwo Psalmu przypisano Etano­wi Ezrachicie (wers 1). Według Pierwszej Księgi Królewskiej 5, 10-11 uchodził on za jednego z najsłynniejszych mędrców, którego mądrością przewyższał jedynie król Salomon. W Psałterzu jego imię występuje tylko jeden raz. Nie wiemy, czy śpiewak o tym samym imieniu wspo­mniany w Pierwszej Księdze Kronik 6, 29; 15, 17-19, to ta sama postać. Okres jego życia (możliwy już za króla Dawi­da, a następnie Salomona) uniemożliwia utożsamienie go z faktycznym autorem tego utworu, który działał w czasie klęsk, a nie sukcesów domu królewskiego.

Pierwszą część Psalmu (wersy 2-19) rozpoczynają wersy wprowadzające 2-5. Zawierają one kluczowe pojęcia dla całe­go poematu: łaska i wierność Jahwe (wers 2). Psalmista pragnie je wychwalać śpie­wem z pokolenia na pokolenie. Orygenes – Hieronim komentując to pragnienie oranta napisali: „Kto śpiewa, porzuca smutek, porzuca strach, przechodzi do radości, albowiem otrzymał łaskę. Po­wiedzenie «na wieki» («przez wszystkie pokolenia»), oznacza: ponieważ ulitowa­łeś się nade mną nie na krótki czas, lecz na wieki, ja również przez wieki będę Cię nieustannie chwalił, gdyż wyzwoliłeś mnie na wieki” (Orygenes – Hieronim, Homilie o Księdze Psalmów, przekł. S. Kalinkowski, Kraków 2004, s. 391).

Wersy 2-5 zawierają dwugłos – psal­misty (wersy 2-3) oraz Jahwe (wersy 4-5). W wersie 4 wybranie Dawida zostało nazwane przymierzem, podobnie jak w Drugiej Księdze Samuela 23, 5 i w Księ­dze Izajasza 55, 3. Dwugłos ten rozwija myśl wersu 2 (łaski i wierności).

Kolejne wersy (6-9) utrwaliły uwiel­bienie Jahwe przez zastępy niebieskie, które stanowią „zgromadzenie – radę świętych” (wersy 6 i 8). Zgromadzenie to tworzą „synowie Boży” (wers 7). Sformu­łowaniem tym natchniony autor określił dwór niebieski, czyli wszystkie duchy będące przy Jahwe (zob. np.: Hi 1, 6; 2, 1; 5, 1; Dn 4, 14; 8, 13). „Zgro­madzenie – rada świętych” może być również izraelskim odpowiednikiem bliskowschod­niego panteonu, który wobec izraelskiego monoteizmu, został „zdegradowany” do rady (zob. Ps 29, 1; 86, 8; 95, 3).

Po spojrzeniu w przestrzeń nieba, psalmista przygląda się morzu i ziemi (wersy 10-15). Językiem poezji, nawiązu­jącym do ówczesnych opowiadań mito­logicznych, opisuje potęgę Boga. Jahwe ujarzmił potężnego Rahaba, mitycznego potwora morskiego, który zamieszkiwał praocean. Jest on symbolem wrogości wobec Boga oraz Izraela, stąd też bywa utożsamiany z Egiptem (zob. Hi 9, 13; 26, 10-13; Ps 87, 3-4). Przez zastosowanie zaimków „ty”, „twoja”, wyeksponowano osobę Boga, który jest Stworzycielem i Panem całego wszechświata.

Autor kończy pierwszą część po­ematu uwielbieniem (wersy 16-19), które podejmują ludy ziemi. Scalając te wersy z wersami 6-9, otrzymamy chór miesz­kańców nieba i ziemi wielbiących Boga. Poprzez śpiew uwielbienia psalmista przypomina rodakom, że to Jahwe jest źródłem ich siły i nadziei (wers 19).

Druga część Psalmu (wersy 20-38) przechodzi z formy hymnu w wyrocznię. Można w niej wyróżnić dwa mniejsze fragmenty: pierwszy ukazuje Dawida jako namiestnika Jahwe (wersy 20-28), a drugi (wersy 29-38) podkreśla, że więź łącząca Dawida z Jahwe odnosi się także do całej jego dynastii.

Psalmista w wersach 20-28 przypo­mina to wszystko, co stanowi fundament tożsamości dynastii Dawida – przepowiednia proroka Natana o wyróżnieniu domu Dawido­wego, z którego wywodzić się będą władcy Izraela. Z tego też domu będzie pochodził Mesjasz (zob. 2 Sm 7, 8-16). Natchnio­ny autor komponując te wersy, skorzystał z innych tekstów biblijnych, związanych z Dawidem: wers 20: Pierw­sza Księga Samuela 16, 18; Druga Księga Samuela 7, 10; wers 21: Pierwsza Księga Samuela 16, 1-13; wers 26: Ps 72, 8-11; wers 27: Ps 2, 7. Pierworodny, o którym jest mowa w wersie 28, to naród izraelski (zob. Wj 4, 22; Jr 31, 9).

Wydarzenia czasów psalmisty (klę­ski militarne i upadek domu Dawida), jakby zaprzeczały tej Bożej obietnicy. Psalmista dotknął tej trudnej kwestii. W wersach 31-33 wskazał, że przeżywane doświadczenia są wynikiem grzechów oraz porzucenia przykazań zarówno przez lud, jak i władców. „Rózga” (wers 33), którą Jahwe karał ich przewinienia w historii narodu wybranego przybierała różne oblicza i kształty. Jednakże Bóg nigdy nie zerwał swojego przymierza z tym ludem (wersy 29-30. 34-38).

Ostatnia część poematu (wersy 39- 53) otrzymała jednak formę lamentacji, zmieniając tym samym zabarwienie ca­łego utworu. W okresie życia psalmisty wszystko działo się przeciwnie wobec zapowiedzi Bożych słów. W poprzednich wersach (37-38) czytaliśmy, że Boży wy­braniec nie zostanie porzucony, a tym­czasem w wersie 39 jest on odrzucony i wzgardzony. W wersie 35 znajdujemy obietnicę Boga, że nie sprzeniewierzy się przymierzu, dotrzymując obietni­cy swoich ust, natomiast w wersie 40a znajdujemy informację, że przymierze to faktycznie zostało zerwane. Wers 20 wspomina o mocy lub koronie udzielonej wybrańcowi, tymczasem wers 40b opi­suje wydarzenie przeciwne. Pomazaniec Jahwe miał być „najwyższym pośród kró­lów ziemi” (Ps 89, 28), a faktycznie „stał się pośmiewiskiem dla swoich sąsiadów” (Ps 89, 42b). Miał być również niezwycię­żonym (wers 23), gdyż Jahwe miał go wspierać (wers 22), a w rzeczywistości Jahwe nie tylko go nie wspomógł, ale jeszcze przyblokował jego miecz (wers 44). Jego ród i królestwo miało trwać wiecznie (wers 37), a tymczasem nie przeżyło nawet młodości (wers 46).

W tej sytuacji orant prosi Boga o mi­łosierdzie i pomoc. Jest już zmęczony aktualną sytuacją narodu i własną (wers 47; Ps 13), ale nie zniechęca się. Chce wzbudzić w Bogu litość (wersy 48-49) i sprowokować Go do zadumy (wers 50). Psalmista, solidarny z królem i własnym narodem, odczuwa ciężar klęsk i do­świadczeń, które spotkały króla („po­mazańca Jahwe”) i cały naród (wersy 51-52). Nie wątpi w Boże obietnice, ale prosi o przyśpieszenie czasu ich reali­zacji. Wers 53, zawierający doksologię (uwielbienie), jest prawdopodobnie póź­niejszym dodatkiem, zamykającym III Księgę Psałterza (Psalmy 73 – 89).

Psalm 89 jest bardzo trudnym utwo­rem. Zrodzony pod natchnieniem Bożym w czasach, kiedy naród wybrany zmagał się o zachowanie własnej autonomii; kie­dy doświadczał różnego rodzaju niepo­wodzeń, które zrodziły pytanie: czy Bóg jest jeszcze wierny swoim obietnicom i czy rzeczywiście ma w opiece swoje­go pomazańca? Rzeczywistość skłaniała ku odpowiedzi negatywnej. Psalmista pomimo bólu, który przeżywał i pytań, które dręczyły jego umysł oraz serce, nie chciał zgodzić się na utratę zaufania wobec Jahwe i pogodzić się z przeko­naniem, że Bóg zerwał przymierze ze swoim narodem.

Nierzadko potrzeba czasu i dystansu wobec własnej teraźniejszości, aby do­strzec, że Bóg nie opuszcza człowieka oraz że wciąż pozostaje On wiarygodny. Jednakże trudna teraźniejszość zawsze pozostaje trudną. Dopiero gdy prze­kształca się ona w przeszłość, można dostrzec realizację Bożych obietnic. W przypadku Psalmu 89, obietnica w nim zawarta najpełniej urzeczywist­niła się w pomazańcu Jahwe – Jezusie Chrystusie.

---

Zobacz całą zawartość numeru ►

Autorzy tekstów, Ks. Wilk Janusz, Miesięcznik, Numer archiwalny, 2018nr1, Teksty polecane