Najważniejszy jest człowiek. Bezpieczna farmakoterapia wyzwaniem dla współczesnej farmacji
Łatwy dostęp do leków i suplementów dostępnych bez recepty stwarza zagrożenie nieumiejętnego bądź nadmiernego ich stosowania.
zdjęcie: canstockphoto.pl
2021-10-04
Rozwój przemysłu farmaceutycznego, poznawanie i pozyskiwanie nowych substancji leczniczych daje nam ogromną możliwość leczenia niemal każdej dolegliwości. To wielkie osiągnięcie ludzkości może być jednak poważnym zagrożeniem dla zdrowia pacjenta, jeśli nie będzie umiejętnie wykorzystywane. Czas pandemii, utrudniając dostęp nas wszystkich do lekarzy, owocuje jeszcze większą niż kiedyś tendencją do samoleczenia. Ta nowa sytuacja wymaga od nas, aptekarzy, większego zaangażowania w proces opieki nad chorymi, często borykającymi się z niezdiagnozowanymi dolegliwościami. Musimy umieć je nazwać, rozumnie pokierować pacjenta do lekarza, a przede wszystkim kompetentnie odnaleźć wśród dostępnych nam środków właściwe panaceum.
Przekazanie pacjentowi rzetelnej, pełnej i zrozumiałej informacji
Ważnym aspektem naszej aktywności zawodowej jest analiza farmakoterapii zaleconej pacjentom przez lekarzy. Poważne zjawisko polipragmazji (tzn. stosowania dużej ilości różnych leków) narastające wraz z mnożącymi się u pacjenta chorobami, stanowi przyczynę nieraz bardzo poważnych interakcji między lekami. Czym są interakcje? To jednoczesne współdziałanie wszystkich stosowanych leków. Efektem interakcji mogą być negatywne dla organizmu ludzkiego skutki.
Jak unikać niebezpiecznych interakcji? Najważniejsze jest poinformowanie każdego lekarza, do którego chory się udaje, o już stosowanych lekach. Dzięki temu od razu zleci on pacjentowi właściwą terapię. Oczywiście, można także zapytać farmaceutę. Również on posiada odpowiednie kompetencje, by przeanalizować stosowane przez pacjenta leki.
Oprócz interakcji pomiędzy jednocześnie stosowanymi lekami występują interakcje lek-pożywienie. Pokarm może znacznie osłabić lub nasilić działanie leku, oddziałując na jego cząsteczkę na każdym etapie przemian leku w organizmie – ważne jest zatem, w jakim „towarzystwie” jest on stosowany.
Przy realizacji recepty warto zapytać farmaceutę, czy lek należy stosować na czczo, z posiłkiem, czy po jedzeniu. Czy można stosować go jednocześnie z posiłkiem bogato-białkowym, czy należy unikać mleka i jego przetworów, kawy, herbaty, czy należy wykluczyć sok grejpfrutowy i żurawinowy, ograniczyć produkty bogate w błonnik pokarmowy, tłuszcze, witaminę K. To tylko niektóre z zależności działania leku od spożywanego pokarmu. Większość z nich jest opisana w ulotkach dołączonych do leków, zatem w miarę możliwości, warto je również przeglądać. Ulotki to dla pacjenta najbogatsze źródło informacji o leku, dlatego nie wolno przerażać się ich obszernością, tylko z tej wiedzy korzystać. Serdecznie do tego zachęcam.
Często występują także tzw. działania niepożądane leków. Te opisane szczegółowo w ulotkach skutki stosowania leków również są przedmiotem naszej, farmaceutów, pracy. Nierzadko pacjent zgłasza się właśnie do apteki z niepokojącymi dolegliwościami o nieznanym pochodzeniu i to od bystrości aptekarza zależy znalezienie ich przyczyny. Zdarza się, że tkwi ona właśnie w stosowanej przez chorego farmakoterapii.
Łatwy dostęp do leków i suplementów dostępnych bez recepty stwarza zagrożenie nieumiejętnego bądź nadmiernego ich stosowania. Bombardowani reklamami cudownych specyfików na wszystko i dla wszystkich, stosujemy coraz więcej preparatów, zarówno roślinnych, jak i syntetycznych. Pacjenci powinni pamiętać o starannym doborze leków bez recepty, zwłaszcza, jeśli stosują wiele tych z przepisu lekarza. Przed włączeniem nowego leku, warto poinformować farmaceutę o już stosowanych substancjach, a także chorobach towarzyszących. Duże znaczenie mają też informacje o trwającej ciąży, karmieniu piersią, występujących alergiach.
Lekozależności
Problem lekozależności nierzadko obserwujemy u pacjentów stosujących wybrane leki nasenne oraz niektóre leki przeciwbólowe. Od pacjentów wiemy, jak trudno potem jest się od tych leków odzwyczaić. Gwałtowne ich odstawienie wywołuje przykre objawy i uniemożliwia normalne funkcjonowanie. I choć są to leki dostępne tylko na receptę, ważna jest świadomość chorego, aby ich nie nadużywać. Warto w każdym przypadku takiej terapii, zwłaszcza na jej początku, zapytać farmaceutę wydającego lek czy lekarza zlecającego jego stosowanie, jak długo można go zażywać i czy nie ma tzw. potencjału uzależniającego. Pozwoli to na racjonalną farmakoterapię pozbawioną niepotrzebnych i nieprzyjemnych działań niepożądanych.
Zagrożenia płynące z nadużywania leków bez recepty przez młodzież
Istotną grupą leków dostępnych bez recepty są leki przeciw objawom przeziębienia oraz przeciwbólowe. Zawierają one często silne substancje, których ubocznym efektem działania w zwiększonych dawkach jest efekt psychoaktywny.
Stosowane w zbyt dużych dawkach i zbyt długo wywołują efekt lekozależności u pacjenta, gdyż mają potencjał uzależniający. Kodeina, efedryna i jej pochodne oraz dekstrometorfan są szczególnie niebezpieczne dla młodzieży, która może wykorzystywać ich działanie euforyzujące, wpadając w nałogi. Działanie euforyzujące oznacza wywoływanie u pacjenta specyficznego błogostanu, którego osiąganie z czasem wymaga coraz większych dawek leku i prowadzi do uzależnienia. Bardzo często stan ten jest wynikiem łączenia różnych leków oraz alkoholu.
W swojej pracy zawodowej spotkałam już kilka bardzo poważnych przypadków uzależnienia młodych ludzi od tej grupy leków, uzależnienia psychicznego i fizycznego, nadających się do leczenia odwykowego w wyspecjalizowanych ośrodkach. Bardzo ważna jest zatem zwiększona wrażliwość pracowników aptek w tym zakresie. Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii nakłada na farmaceutów obowiązek odmówienia wydania takiego leku, jeśli podejrzewamy, że będzie on użyty w celach niemedycznych oraz pacjentom poniżej 18. roku życia. Nie wolno nam także wydać bez recepty leku zawierającego substancję psychoaktywną w ilościach większych niż określone we wspomnianej ustawie. Musimy mieć jednak świadomość, że działania personelu aptek mogą być skuteczne jedynie przy jednoczesnej czujności rodziców czy najbliższego otoczenia młodych pacjentów.
Racjonalna farmakoterapia, zapobieganie nadużywaniu leków, szerzenie wiedzy o prozdrowotnym sposobie życia
Farmakoterapia jest jedną z wielu metod leczenia. Zawsze musimy pamiętać, że nie jedyną. Warto to rozważyć, sięgając po kolejną tabletkę uspokajającą, nasenną, przeciwbólową. Warto o tym pamiętać, zaopatrując domową apteczkę w kolejny preparat. Kluczowe były, są i zawsze będą zdrowy i higieniczny tryb życia, właściwa dieta, aktywność fizyczna na miarę możliwości pacjenta. To pole do współpracy wielu – lekarzy, pielęgniarek, dietetyków, fizjoterapeutów, aptekarzy – których działania łączy wspólny cel.
Pamiętajmy także o równowadze ciała i ducha. Wielu naszych schorzeń nie uleczymy sami. Nie uleczy ich medycyna, farmacja czy zaawansowana technologia. „Boża apteka” to coś więcej, nadajmy temu sformułowaniu głębsze, uzdrawiające znaczenie.
Zobacz całą zawartość numeru ►
