Kropką i gestem
Alfabet Braille’a i język migowy są podstawowymi sposobami komunikacji dla osób zmagających się z dysfunkcjami zmysłów wzroku i słuchu.
zdjęcie: pixabay.com
2022-10-05
Nie zawsze w codziennym zabieganiu potrafimy dostrzec jak ważną rolę w naszym życiu odgrywają zmysły. Osoby, niewidome lub niesłyszące wiedzą, jak trudno nieraz sprostać wyzwaniom dnia codziennego. Niezwykle ważna w życiu tych osób jest możliwość komunikacji z otoczeniem. Najbardziej popularnymi jej sposobami są alfabet Braille’a i język migowy.
Kropki pod palcem
Niepozorne, delikatne wypukłości na opakowaniach leków. To najczęściej spotykane przez zdrowe osoby użycie alfabetu Braille’a. Mający problemy ze wzrokiem używają go jednak na co dzień. Wiedza historyków dotycząca prób stworzenia alfabetu dla niewidomych sięga XVII wieku. Na przestrzeni wieków wielu uczonych próbowało stworzyć system znaków możliwych do odczytywania poprzez dotyk. Tworzono zarówno wypukłe litery, jak i systemy składające się z kropek i kresek. Żaden z nich nie był jednak na tyle prosty, aby wejść do powszechnego użycia. Poszukiwania weszły na decydującą drogę na początku XIX wieku. Wtedy jeden z kapitanów francuskiej artylerii, Charles Barbier, na polecenie Napoleona, opracował system znaków, punktowe pismo „szyfrowe”, które mieli poprzez dotyk odczytywać żołnierze m.in. w sytuacjach, gdy dopływ światła był ograniczony. System składał się z 12 kropek. Był on jednak na tyle skomplikowany, że ostatecznie się nie przyjął. Barbier nie chciał się jednak poddać. Usiłował dopracować ten sposób zapisu. W 1821 roku postanowił swoje wysiłki przekazać Królewskiemu Instytutowi Niewidomych w Paryżu, ponieważ uważał, że wypracowana przez niego metoda, może być pomocna osobom niewidomym. W Instytucie system narodził się ponownie za sprawą Louisa Braille’a.
Ten urodzony w 1809 roku chłopak na skutek urazu oka i zakażenia, które się w nie wdało, utracił wzrok będąc pięciolatkiem. Od najmłodszych lat jego rodzice dbali jednak, aby życie Louisa jak najmniej odbiegało od życia jego rodzeństwa. I tak, dzięki sprytnemu sposobowi wbijania gwoździ w deseczkę, poznał on alfabet, dotykając rękoma kształtów liter. Po kilku latach nauczania przez miejscowego proboszcza oraz po edukacji w wiejskiej szkole, Braille trafił do Królewskiego Instytutu dla Niewidomych w Paryżu. Dwunastoletni wtedy Louis spotkał wtedy wspomnianego już Charlesa Barbiera, który przyszedł zaprezentować opracowany przez siebie system pisma. Sprytny młody chłopak szybko wpadł na pomysł jak go uprościć i dopracować. Za datę powstania alfabetu Braille’a przyjmuje się rok 1837.
Jego podstawą jest sześciopunkt, który nazywa się także znakiem tworzącym. Składa się on z dwóch kolumn, po trzy kropki każda. Litery w tym systemie mają określoną liczbę kropek, które zajmują konkretne miejsce. Początkowo system ten był oparty na ortografii francuskiej, z czasem jednak zaczęto tworzyć wersje odpowiadające innym językom narodowym. Osobami, które przyczyniły się do adaptacji alfabetu Braille’a na język polski były zakonnice Matka Elżbieta Róża Czacka oraz Teresa Landy. Stworzona przez nie wersja została zatwierdzona przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w 1934 r.
Pokaż to, co chcesz powiedzieć
Systemem, który umożliwia komunikację osobom niesłyszącym jest język migowy. Pozwala on na wyrażanie myśli za pomocą gestów wykonywanych przez dłonie. Historia tworzenia tego języka jest bardzo długa. Już w starożytności Platon mówił o potrzebie znalezienia sposobu na komunikowanie się niesłyszącym. Z XII w. pochodzą najstarsze zachowane informacje o posługiwaniu się alfabetem palcowym, stworzonym przez cystersów, którzy ślubowali milczenie. Ujednolicone formy komunikacji z niesłyszącymi zaczęły się na dobre rozwijać w XVI w. W 1562 r. powstała książka „De furtivis literarum notis”, którą stworzył Giovanni Battista della Porta. Opisał on w niej alfabet palcowy. Pierwszą osobą, która opisała łaciński alfabet migowy, był jednak Fray Melchior de Yerba w 1593. Wydał on książkę „Refugium informorum”, w której alfabet został także zilustrowany.
Czasem, kiedy komunikacja z osobami niesłyszącymi rozwinęła się na dobre, był XVIII i XIX wiek. Powstawało wtedy wiele szkół edukujących osoby mające problemy ze słuchem. Pierwsza z nich, Institut national de jeunes sourds de Paris, zaczęła funkcjonować w latach 60. XVIII wieku. Instytut powstał z inicjatywy Charles’a-Michela de L’Épée. Dzięki takim miejscom zaczęto tworzyć jeden sposób komunikacji, który miał trwały charakter i zaczął być przekazywany z pokolenia na pokolenie.
W Polsce pierwszym miejscem, gdzie rozpoczęto edukację niesłyszących, był powstały w 1817 r. Instytut Głuchoniemych i Ociemniałych w Warszawie. To właśnie datę jego otwarcia przyjmuje się jako początek historii języka migowego na terenie naszego kraju.
Każdy język migowy ma swoje własne słownictwo i system gramatyczny. Na pojedyncze słowa składają się tzw. „migi”, czyli znaki ideograficzne, będące odzwierciedleniem nieraz całych zwrotów. Ich uzupełnieniem są znaki daktylograficzne. Składa się na nie alfabet palcowy oraz znaki przyporządkowane na przykład znakom interpunkcyjnym czy liczebnikom. Warto zaznaczyć, że na wypowiedź w języku migowym składają się znaki mimiczne, manualne oraz ruchy głową czy ramionami. Organizacja wypowiedzi jest więc przestrzenna.
Ważny jest także fakt, że język migowy jest zaliczany do języków naturalnych, dlatego małe dzieci, które nie słyszą od urodzenia, przyswajają go bez większych problemów. Wbrew wielu opiniom, w języku migowym można przekazać wypowiedzi o przeróżnym charakterze, także specjalistycznym.
Okno na świat
Nie ulega wątpliwości, że stworzenie zarówno alfabetu Braille’a, jak i języka migowego, było niezwykłym przełomem dla osób borykających się z upośledzeniem wzroku bądź słuchu. Bez kodyfikacji i ujednolicenia tych systemów, ich komunikacja i edukacja byłaby o wiele trudniejsza. Lata pomysłów i poprawek przyniosły rozwiązania powszechne na całym świecie, dzięki którym osoby niewidome lub niesłyszące mogą czuć się pełnoprawnymi uczestnikami życia społecznego.
